تورفان

لغت نامه دهخدا

تورفان. ( اِخ ) شهری در ایالت شین چیان به ترکستان چین است که امروز خراب و اخیراً بعض رساله ها و الواح پهلوی از آن خرابه ها بدست آمده است که بیشتر راجع به دین مانی است. ( از یادداشتهای مرحوم دهخدا ). یکی از شهرهای ترکان ایغور در شمال شرقی ترکستان شرقی حالیه. ( فرهنگ فارسی معین ). تورفان ایالتی است از ترکستان چین در ناحیه کوهستانی تیانشان درشمال غربی چین و ذکر آن در تاریخ چین آمده است. آنجا در دست مردمی ایرانی و مانوی بوده بعدها ترکان بر آن دست یافته اند و تا دیری مرکز مانویان بود... ( سبک شناسی بهار ج 1 ص 38 ). رجوع به همین کتاب ص 18، 38، 41، 129 و 309 و ج 2 ص ب و ج 3 ص 167 و احوال و اشعار رودکی ج 1 ص 185 و 191 و مزدیسنا ص 314 و 321 و تاریخ مغول اقبال ص 8، 16، 18 و 110 و ایران در زمان ساسانیان ص 2 و تاریخ ایران باستان ج 3 ص 2265 شود.

فرهنگ فارسی

یکی از شهرهای ترکان اویغور در شمال شرقی ترکستان شرقی حالیه . اوراق گرانبها از آثار مانوی در آنجا کشف شده .
شهری در ایالت شین چیان به ترکستان چین است که امروز خراب و اخیرا بعض رساله ها و الواح پهلوی از آن خرابه ها به دست آمده است که بیشتر راجع بدین مانی است .

دانشنامه عمومی

تورفان یا تُرفان[ ۱] [ ۲] یا طُرفان شهری واحه ای و منطقهٔ شهری تابع «شهر در سطح ولایت تورفان» در شرق ناحیه خودگردان سین کیانگ ( ترکستان شرقی ) ، در کشور چین است.
برای تمیز قائل شدن بین شهر تورفان و واحد تقسیمات اداری مافوق موسوم به «شهر در سطح ولایت» تورفان، نام رسمی منطقهٔ شهری تورفان، منطقه قره خواجه ( به اویغوری: قاراھوجا رایونى ) و یا منطقه گائوچانگ ( به چینی: 高昌区، به پین یین: Gāochāng Qū ) است. نام این منطقه، اشاره به قره خواجه، شهر و اثر باستانی خشتی بر سر راه تاریخی ابریشم در ۳۰ کیلومتری شهر تورفان اشاره دارد.
جمعیت تورفان در سال ۲۰۰۳ میلادی ۵۷۰ هزار نفر بود که اکثریت قریب به اتفاق آن ترکان اویغور بودند.
ناحیه تورفان از زمان های قدیم هم از جهت اینکه واسطه داد و ستد بین چین و مغرب بود، و هم از لحاظ سیاسی اهمیت داشت.
در دوران پیشاتاریخ، ساکنان تورفان و شهرهای دیگر منطقه مانند لولان و کوچه، از قوم هندواروپایی تُخار بودند. [ ۴]
در سده ۲ پ. م این ناحیه امیرنشین بود و در ۶۰ پ. م چینی ها این امیرنشین را برانداختند. در هزاره اول میلادی ناحیه تورفان مرکز تمدن پرقدرتی بود که عناصر هندی و ایرانی در آن درهم آمیخته بود. در منابع چینی نام تورفان ( به صورت تولوفن ) اول بار در سال ۱۳۷۷م، و در منابع فارسی گویا اول بار در حدودالعالم ( به صورت تصحیف شده طفقان ) و نیز بعدها در جامع التواریخ رشیدی ذکر شده است. [ ۵]
اهمیت تاریخی تورفان، اساساً به دوره پیش از اسلامی آن بازمی گردد. موقعیت تورفان وامدار قرار گرفتنش در مسیر جاده ابریشم است که از زمان باستان تا پایان سده های میانی، میان چین و غرب و هند، مبادله تجاری و فرهنگی برقرار می کرد. اسلامی شدن جمعیت این شهر و منطقه، بر خلاف بیشتر بخش های دیگر دارالاسلام، بعدها و بتدریج از پایان سده چهاردهم میلادی تا اوایل سده شانزدهم میلادی صورت گرفت. به علاوه جز در دوره کوتاهی از سده شانزدهم میلادی و اوایل سده هفدهم میلادی و دوره کوتاهتری در سده نوزدهم میلادی، تورفان اسلامی زیر سیطره غیرمسلمان ها، نخست جونغارهای بودایی و پس از آن چینی ها، بود. این منطقه برای متن شناسان اهمیت ویژه ای دارد، زیرا باستان شناسان کشورهای گوناگون، به ویژه آلمان متن های ایرانی باستان را در آنجا یافتند. [ ۶]
تعداد زیادی از کتاب ها و نوشته ها به این زبان با خط اویغوری در دست است. در اواخر قرن نوزده میلادی تعداد زیادی از کتاب های مانوی به خط و زبان اویغوری از غاری در نزدیکی شهر تورفان کشف شد.
عکس تورفانعکس تورفانعکس تورفانعکس تورفانعکس تورفان

تورفان (شهر در سطح ولایت). تورفان یا طرفان[ ۱] [ ۲] ( به اویغوری: تۇرپان شەھىرى ) ( به چینی: 吐鲁番市، به پین یین: Tǔlǔfān Shì ) یک شهر در سطح ولایت در جمهوری خلق چین است که در منطقه خودمختار سین کیانگ واقع شده است.
در دوران جمهوری چین و همین طور سالهای اول استقرار جمهوری خلق چین، شهرستانها و منطقه ای که امروزه «شهر در سطح ولایت» تورفان را تشکیل می دهند، به همراه ولایت سانجی و شهر اورومچی، که در آن زمان موسوم به «شهر دیهوا» بود، یک ولایت واحد به نام «ولایت دیهوا» را تشکیل می دادند.
در سال ۱۹۳۶ میلادی، با جدا شدن از شهرستان تورفان در ولایت دیهوا، شهرستان توقسون تاسیس شد. این شهرستان، ضمیمهٔ ولایت یانچی ( ولایت خودمختار بایینغولین مغول امروزی ) شد.
در سال ۱۹۳۸، شهرستان توقسون از ولایت یانچی جدا شده و به ولایت دیهوا پیوست.
در دسامبر ۱۹۴۹، شهر دیهوا به «شهر در سطح ولایت» ارتقاء یافت و از ولایت دیهوا مستقل شد. شهرستان دیهوا تابع ولایت دیهوا باقی ماند.
ولایت خودمختار سانجی هوئی در سال ۱۹۵۴ میلادی برای مردم هوئی ( مسلمانان چینی تبار ) تاسیس شد. در همان سال، شهر «دیهوا» به «اورومچی»، و شهرستان دیهوا به شهرستان اورومچی تغییر نام داد. این ولایت در ابتدا کوچک بوده و تنها متشکل از ۳ شهرستان بود، شهرستان سانجی، شهرستان اورومچی، و شهرستان میچوان. بقیهٔ «ولایت دیهوا»، با وجود اینکه نه شهر اورومچی را شامل می شد و نه شهرستان اورومچی، به «ولایت اورومچی» تغییر نام داد.
یک سال بعد، در اکتبر ۱۹۵۵ میلادی، استان سین کیانگ به «منطقهٔ خودمختار سین کیانگ اویغور» ارتقاء یافت. [ ۴]
در سال ۱۹۵۸ میلادی، ۳ شهرستان چاله تورفان جدا شده و مستقیما در تابعیت منطقهٔ خودمختار قرار گرفتند. در همان سال ۱۹۵۸ میلادی، ولایت خودمختار سانجی هوئی گسترده شده و شهرستان های ماناس، قوتوبی، فوکانگ، جیمسار، گوچونگ و شهرستان خودمختار موری قزاق را به خود ضمیمه کرد. در نتیجه، در سال ۱۹۵۸ میلادی «ولایت اورومچی» رسما منحل شد.
در سال ۱۹۷۰ میلادی، شهرستان های تورفان و توقسون از تابعیت مستقیم منطقهٔ خودمختار در آمده و در تابعیت شهر اورومچی قرار گرفتند. شهرستان پیچان نیز در تابعیت ولایت قومول قرار گرفت.
در ژوئیه سال ۱۹۷۵، ولایت تورفان از ترکیب سه شهرستان تورفان، توقسون، و پیچان تاسیس شد.
در دسامبر سال ۱۹۸۴، شهرستان تورفان به «شهر در سطح شهرستان» ارتقاء یافت.
عکس تورفان (شهر در سطح ولایت)عکس تورفان (شهر در سطح ولایت)
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلف

دانشنامه آزاد فارسی

مسجد امین، ساخته شده در قرن 12
(یا: طُرفان) واحه ای در شین جیان (سین کیانگ)، غربی ترین ایالت جمهوری خلق چین، در حدود ۱۵۰کیلومتری جنوب شرقی مرکز ایالت اورومچی قرار دارد و در گذشته به دلیل موقعیت سرحدی اش میان قبایل بدوی شمال و دیگر واحه های متمدن جنوب، در اصل مهاجرنشینی نظامی برای حکومت های مختلف چین بوده است. این شهر سال های متمادی یکی از مراکز مهم تجاری شاخۀ شمالی و اصلی جادۀ ابریشم، از هامی تا کاشغر و نیز چهارراه ادیان مختلفی چون بودایی، مسیحی، مانوی و بعدها اسلام بوده است. در قرن ۹، به دلیل ثبات نسبی ای که در منطقه به وجود آمد، به تدریج بازرگانان مسلمان از سوی غرب در طول شاخۀ شمالی جادۀ ابریشم متوطن شدند؛ اما ورود ترکان اویغوری به آن جا، که پس از فروپاشی شهریاری شان و سقوط قره بلقسون به دست قرقیزها از درۀ اُرخونِ مغولستان بدین جا کوچیدند و موفق شدند در ۸۴۶م دولتشان را در خوچو (از این تاریخ به بعد: قراخوجه) دوباره بنیان گذارند، برای تاریخ تورفان یک نقطه عطف محسوب می شود. اندکی بعد، در ترکستان شرقی، و البته در تورفان نیز، پیروان کیش مانی به سرعت جای بوداییان را گرفتند و آن را بزرگ ترین و البته آخرین پایگاه کیش مانوی در شرق ساختند. در ناحیه تورفان، و نه شهر تورفان (که خوچو و مناطق دیگر را نیز دربر می گیرد)، بزرگ ترین مجموعه دست نوشته های ایرانی مانوی کشف شده است. این قطعات میان سال های ۷۶۲ تا ۸۳۲م استنساخ شده اند و بنابراین طبیعی است که تصور می شود اکثر آن ها از قره بلقسون ـ پایتخت پیشین اویغورها ـ به خوچو و تورفان منتقل شده است. مجموعه دست نویس های تورفان به طور کلی به هفده زبان، ازجمله پارسی میانه، پارتی، فارسی نو، سغدی، بلخی و سکایی تومشوق؛ و سیزده گروه خطی، ازجمله دو گونه خط پهلوی، خط سغدی و خط مانوی نگاشته شده اند. در مجموعه دست نوشته های تورفانی، اگرچه بیشتر قطعات درونمایه ای دینی از ادیان بودایی، مسیحی و مانوی دارند، از اسناد تجاری، پیمان نامه ها، نامه ها، واژه نامه ها، نوشته های پزشکی و طلسم ها نیز بی بهره نیست. کاملاً معلوم است که مانویان متأخر تورفان و پیرامون آن تحت تأثیر اسلام و مسلمانان قرار گرفتند، زیرا دست نویس های متأخر مانوی با انبوهی از واژگان عربی و به ویژه واژگان دینی اسلام ـ البته به خط مانوی ـ روبه رو هستیم. در اوایل قرن ۱۵، طایفه خوجه که اصلاً بخارایی بود، بر ناحیه مسلط شد و تا ۱۷۵۹ بر تورفان و نواحی دیگر حکومت کرد. در ۱۸۶۶ مسلمانی اویغور به نام یعقوب بیگ دولت کاشغریه را در تورفان تأسیس کرد که مورد حمایت دولت عثمانی نیز قرار گرفت. جنبش های استقلال طلبانه اویغورها، قزاق ها و قرقیزها علیه حکومت مرکزی تا ۱۹۱۲ ادامه یافت؛ سالی که تورفان مرکز اداری منطقه شد و اولین هیئت اکتشافی تورفان پژوهی را ـ که از طرف دولت آلمان و با هدایت آلبرت گرونودل و آلبرت فن لوکک اعزام شد ـ پذیرفت. درپی جنبش های مردمی، در ۱۹۳۳ حکومتی ترکی ـ اسلامی در ترکستان شرقی ایجاد شد، اما حکومت مرکزی چین چهار سال بعد این جمهوری مستقل کوچک را با کمک شوروی از میان برد. از ۱۹۵۳ تاکنون تورفان یکی از شهرهای مهم و تاریخی ایالت خودمختار اویغوری ترکستان شرقی باقی ماند؛ این شهر نسبتاً کوچک در دامان بیابان تاکلاماکان، با تابستان های بسیار گرم و زمستان های بسیار سرد، که قرن ها امانت دار گنج نهان مردمانی بافرهنگ، بازرگان و هنرمند بود، جایگاهی ویژه در پژوهش های ایران شناسی دارد.

پیشنهاد کاربران

تورْفان، نام شهری در جادۀ ابریشم. صورتهای دیگر این
نام در اویغوری:Turpan ، چینی: T’u - lu - fan ، ختنی: Tturpaķnä آمده است؛ همچنین در سغدی تورفان را چینانچ گویند که صورت اصلی آن چینانچکند است.
تورفان در شرق ناحیۀ خودمختار سین کیانگ اویغور ــ که خود غربی ترین ایالت چین است ــ در ترکستان چین قرار دارد. این شهر بزرگ ترین ناحیۀ آباد در بخش شمالی جادۀ ابریشم است که مساحت تقریبی آن 170 کم‍ ، و گودترین نقطۀ آن 154 متر پایین تر از سطح دریا ست. منطقۀ تورفان گنجینه ای است از اشیاء تزیینی و متون به زبانها و خطهای متفـاوت ( نک‍ : هارماتا، 293؛ قریب، 16؛ ایرانیکا، «سفر تورفان1»، npn. ؛ «تورفان»، . npn ؛ اِمـریک، «استقرار ایرانیـان. . . 2»، ‍‍‍271 ؛ نیز نک‍ : لوکوک،
...
[مشاهده متن کامل]

51 ) .
در اوایل سدۀ 2ق م، در ناحیۀ تورفان واقع در غرب لوپ نور و در امتداد دامنه های شمالی سلسله جبال کونلون و آلتای، جوامع پراکنده ای به روش نیمه کشاورزی و نیمه کوچ نشینی زندگی می کردند. این گروهها در مناطق اطراف، مراکز شهری سازمان یافته و حکومتهای کوچکی تأسیس کردند. آنها در حدود 36 دولت شهر بودند که یکی از آنها جوشی در تورفان بود ( یونگ، 227 ) .
در قلمرو حکومت جوشی، شهری به نام جیائوهه3 ساخته شد. پادشاهی جوشی در 450م فروپاشید و سلسلۀ «هان» جای آن را گرفت. آنان به جای احیای جیائوهه، پادگان خود را در گائوچانگ4 واقع در 40 کیلومتری شرق تورفان مستقر ساختند ( «تورفان»، npn. ) . برخی از محققان به خطا پنداشته اند که در اواخر دورۀ هان شرقی، تورفان و ناحیۀ لوپ نور جزو قلمرو امپراتوری کوشانیان بوده است. در چین با انتقال قدرت از سلسلۀ هان به تانگ، دوباره جیائوهه بازسازی و به عنوان مرکزی از 5 استان گردید که همگی پایگاههای امپراتوری سلسلۀ تانگ شدند. با ثبات نسبی ایجاد شده توسط سلسلۀ تانگ، بازرگانان مسلمان به تدریج در شهرهای واقع در امتداد شاخۀ شمالی جادۀ ابریشم سکنا گزیدند، چنان که حتى امروزه نیز در پایتخت فعلی تورفان ( اورومچی ) ، نشانه هایی از دوران زندگی مسلمانان در این ناحیه باقی است.
از آغاز سدۀ 6 م به بعد، تورفان با فرماندهی سلسله ای چینی اداره می شد، اما پس از شورش فرماندار محلی برضد سلسلۀ تانگ، چینیها این منطقه را در 640 م تصرف، و آن را ضمیمۀ خاک خود کردند.
تورفان در کنار دون هوانگ یکی از مکانهای بسیار مهم در سین کیانگ چین است، زیرا جادۀ ابریشم در دون هوانگ دوشاخه می شد، یکی به جنوب و دیگری به شمال می رفت. شاخۀ
شمالی از طریق خطی مستقیم از دون هوانگ به تورفان می رسید. این قسمت را می توان سخت ترین بخش جادۀ ابریشم دانست، و ساربانان که اغلب سغدی یا بلخی بودند، ترجیح می دادند با دور زدن و انتخاب راه فرعی دورتر، خود را به تورفان برسانند.
در سدۀ 3ق/9م، مرکز اصلی تورفان اویغور بود، اما در زمان سلسلۀ تانگ، «ایدیکوت شهر» جای آن را گرفت که هنوز ویرانه های آن برجا مانده است ( نک‍ : محمد جانف، 57؛کنوبلوچ، 224؛ یونگ، 246 ؛ نیز نک‍ : واتسن، 546 - 547؛ «تورفان»، . npn ) .
تا سدۀ 7ق/13م، جمعیت منطقه اغلب مسلمان بودند. مسجدی در دو کیلومتری شرق تورفان واقع است که نشان از سبک ساختمانهای روستایی در تورفان دارد، در حالی که طرح دو گنبد و مناره اش از فرهنگهای اسلامـی باختر دور وام گرفته شده است. شورش مسلمانان اویغور در 1283ق/1866م منجر به تأسیس حکومت کاشغر در تورفان شد. در 1332ش/1953م تورفان بخشی از ناحیۀ خودمختار اویغور جمهوری خلق چین گشت ( همانجا ) .
تورفان به رغم کمبود آب، منطقه ای حاصلخیز است. امروزه آبیاری در تورفان از طریق شبکه ای از کاریزها ست. برخی از محققان معتقدند که کاریز را ایرانیان به تورفان معرفی کردند، اما به نظر می رسد که در دورۀ سلسلۀ هان نیز کانالهای آبیاری با استفاده از حفر چاهها وجود داشته است ( یونگ، 242 ؛ نیز نک‍ : «تورفان»، . npn؛ لوکوک، 52 - 53 ) .
1. »Turfan Expeditions « 2. »Iranian …« 3. Jiaohe 4. Gaochang
دربارۀ دین رایج در این منطقه باید گفت که در سدۀ 2ق/8 م، ترکان اویغور ناحیۀ وسیعی از آسیای مرکزی را تصرف کردند. در 145ق/762م خاقان اویغور شهر لویانگ پایتخت شرقی چین را گرفت و چند ماه در آنجا توقف کرد. مانویان به او نزدیک شدند و خاقان به دین آنان گروید و از آن تاریخ مانویت دین رسمی دولت اویغور شد و تا انقراض آن دولت به دست قرقیزها در 225ق/840 م دین رسمی این قلمرو وسیع باقی ماند. از این پس مانویت تا حملۀ مغول در سدۀ 7ق/13م در ترکستان شرقی در میان اویغورهای شرقی در ایالت غربی چین و نیز نزد اویغورهای غربی و دولت کوچکی به پایتختی خوچو، نزدیک تورفان، دوام آورد. پس از فروپاشی دولت بزرگ اویغور، چینیها به تعقیب مانویان پرداختند و در 843 م به موجب فرمانی دین مانی در تمام سرزمین چین ممنوع اعلام شد، گرچه کمابیش تا سدۀ 8ق/14م در چین ادامه یافت ( تقی زاده، مانی شناسی، 156، مانی و دین او، 19؛ میرفخرایی، 18 - 19؛ ناطق، 53، 133؛ نیز نک‍ : لیو، 240؛ کلپ، 862 ) .
مانویان منطقۀ تورفان را سرزمین «برگزیدگان» می نامیدند. گردیزی می نویسد: «بر درِ عامل آنجا هر روز 300 یا 400 مرد گرد آیند از دیناوریان ( مانویان ) و صحف مانی را به آواز بلند همـی خوانند و در پیشِ عامل آیند و سلام کنند و بازگردند ( ص 268 ) .
قلمرو اویغورها مرکز اصلی فعالیتهای هنری و اقتصادی و نیز مرکز تبلیغ مانویت شده بود. روحانیان مانوی که به چین می آمدند، به عنوان سفرای اویغور در کانسو یا تورفان، طبعاً می توانستند زمینه ای مساعد برای فراخواندن مردم بومی منطقه به کیش خود بیابند. اویغورهای مقیم کانسو به سرعت به دین بودایی گرویدند، در حالی که اویغورهای تورفان ترکیبی از اعتقادات مانوی، بودایی و مسیحیت نسطوری را برگزیدند ( لیو، 240, 266 - 267 ) .
حفریات باستان شناسی در ناحیۀ تورفان به منظور کشف فرهنگ باستانی منطقه در پایان سدۀ 19 و آغاز سدۀ 20م، بیشتر توسط باستان شناسان آلمانی ، ژاپنی و روسی انجام . . .

تورفان ( یا طُرفان ) ، شهر و واحه ای حاصلخیز در منطقة خودمختار سین کیانگ اویغور ( ترکستان شرقی یا ترکستان چین ) واقع در جمهوری خلق چین و مرکز شیان یا استانی به همین نام . ترکهای اویغور بومی آن را تورپان و چینیها آن را تو ـ لو ـ فن تلفظ می کنند. بیشتر جمعیت تورفان را ترکها تشکیل می دهند که از آغاز عصر جدید مسلمان بوده اند و الفبای امروزة آنان الفبای عربی ، با اندکی تغییر، است . چینیها نیز جزء درخور توجهی را تشکیل می دهند. ترکی اویغوری و چینی دو زبان رسمی به حساب می آیند. اصطلاح تاریخی اویغور، که به ساکنان ترک زبان سین کیانگ و زبان رایجِ امروزی آنان اطلاق می شود، در دهة 1300 ش / 1920 و به دنبال ملی گرایی جدید به وجود آمد. پیش از آن ، اصطلاح «ترکی » متداول بود که نزدیکی این زبان را با ازبکی بهتر بیان می کرد. ازبکی نیز نوظهور است و امروزه جای اصطلاح ترکی را در ازبکستان گرفته است .
...
[مشاهده متن کامل]

اهمیت تاریخی تورفان ، اساساً، به دورة پیش از اسلامی آن باز می گردد. موقعیت تورفان وامدار قرار گرفتنش در مسیر جادة ابریشم است که از زمان باستان تا پایان سده های میانی ، میان چین و غرب و هند، مبادلة تجاری و فرهنگی برقرار می کرد. اسلامی شدن جمعیت این شهر و منطقه ، بر خلاف بیشتر بخشهای دیگر دارالاسلام ، بعدها و بتدریج ، از پایان سدة هشتم / چهاردهم تا اوایل سدة دهم / شانزدهم صورت گرفت . بعلاوه جز در دورة کوتاهی از سدة دهم / شانزدهم و اوایل سدة یازدهم / هفدهم و دورة کوتاهتری در سدة سیزدهم / نوزدهم ، تورفان اسلامی زیر سیطرة غیرمسلمانها، نخست جونگار ( زونگار ) های بودایی و پس از آن چینیها، بود. تفاوت دیگر، این واقعیت است که تمدن اسلامی ــ که در بخشهای دیگر دارالاسلام ، از جمله ترکستان غربی ، شکوفا بود ــ در این بخش از جهان به آن سطح نرسیده بود. این منطقه برای متن شناسان اهمیت ویژه ای دارد، زیرا باستان شناسان کشورهای گوناگون ، بخصوص آلمان ( گروههای اکتشافی به سرپرستی آ. گرونودل و آ. فون لوکوک در سالهای آغازین سدة چهاردهم / بیستم ) متنهای «تخاری » و ترکی اویغوری را در آنجا یافتند. اغلب متنهای اویغوری متعلق به اواخر دورة پیش از اسلامی شدن تورفان ( سده های سوم تا هشتم / نهم تا چهاردهم ) است که امروزه در موزة برلن ، همچون گنجینه ای برای مطالعة تاریخی زبانهای ترکی نگه داری می شود.
شهر جدید و نام آن ، که نخستین بار در 779/ 1377 ذکر شده است ( رجوع کنید به برتشنایدر ، ج 2، ص 189ـ202 ) ، هویت اسلامی اش با تورفان پیشین ، یعنی خرابه های شهرهای چیائو ـ هو در بیست کیلومتری غرب ، و قوچو در چهل کیلومتری شرق متفاوت است . این دو محل باستانی و چند محل مجاور به رغم ناسازگاری زمانی و نادرستی جایگاه طبیعیِ آنها، در متون تحقیقی تحت نام تورفان یکی شدند. چیائوـ هو به یار ـ خوتو ( صخره ـ شهر، در ترکی مغولی ) و کائو ـ چانگ به هوئو ـ چو و «ایدیقوت ـ شهری » نیز نامیده می شوند. در منابع اسلامی ، قوچو را معمولاً قره خوجه یا قره خوجو می نامند که به شهر مجاور اما جدا از ویرانه های شمال شرقی محدود می شود. در متون تحقیقاتی ، منطقه ای باستانی و بسیار بزرگتر از قره خوجه ، به نام کائو ـ چانگ یا قوچو شناخته شده است .
چیائو ـ هو ( به چینی : «شهر میان دو رود» ) پایتخت سرزمینی بود که در سدة دوم قبل از میلاد به چو ـ شی معروف بود. چیائو ـ هو تا سدة ششم میلادی که قوچو مرکز قلمرو سلطنتی محلی شد، اهمیت خود را حفظ کرد. در آن سده ها بیشتر جمعیت آن به یکی از زبانهای هند و اروپایی سخن می گفتند که زبان شناسان آن را تخاری ( رجوع کنید بهتخاری * ، زبان ) نامیده اند. گرایش به دین بودا ــ که از هند به این منطقه رسوخ کرده بود ــ سبب شد که انبوه متنهای مکتوب به این زبان ، اسناد گرانبهایی برای زبان شناسان جدید و مورخان فرهنگی گردد. همچنین ، نزدیکی نسبی چین ] به این منطقه [ سبب شد که امپراتوری چین به آسانی آنجا را فتح کند ( سدة اول پیش از میلاد ) ، از آن پس فتح این منطقه و دیگر مناطق سینک یانگ ، در طول تاریخ آنجا متناوباً و به صورت رسم و عادت تکرار شد.
علاوه بر نفوذ چین و هند، منطقة تورفان ، از جانب استپهای اوراسیا تا شمال سلسله جبال تین شان دستخوش هجوم اقوام کوچ نشین ترک و مغول نیز بود. خاندانی که در زمان پیشرفت قوچو بر این شهر حکومت می کرد، بخشی از نخبگان ترک بودند که توانستند سلطة خود را بر این ناحیه بگسترانند. این ترکان به پیروی از جمعیت بومی به دین بودا گرویدند و به این ترتیب این دین تا اسلامی شدن تورفان ، یعنی هزار سال بعد، در آنجا رواج داشت . با اینهمه ، چندان روشن نیست که حضور فرمانروایان ترک زبان در این زمان ، از نظر زبانی چه تأثیری بر جمعیت آن داشته است .
در اواخر دورة پیش از اسلامی شدن تورفان ، یعنی در دورة فرمانروایی اویغورها بر قوچو ( سده های سوم ـ هفتم / نهم ـ سیزدهم ) ، جمعیت آن به اجبار ترک زبان شدند. این ناحیه ، پیش از آنکه قوم قرقیز * نظام خاقانها را در 225/840 براندازند، تحت نفوذ خاقانهای اویغوری مغولستان بود. از آن پس ، شاخه ای از اویغورها در قوچو استقرار یافتند و تمدنی را پی ریزی کردند که به سبب طبیعت مختلط ، صلح دوستی و مستعد بقا بودن ، چشمگیر بود. بیشتر طبقة حاکمة اویغور، مانویت را حفظ کردند. آنان زمانی به این دین گرویدند که هنوز در مغولستان تحت رهبری قاغان بوگو ( حک : 142ـ163/ 759ـ780 ) ، بخش عمدة جمعیت بومی بودایی یا، به تعداد کمتر، مسیحی نسطوری باقی مانده بودند. پیروان این سه دین همزیستی صلح آمیزی داشتند و در همین دوره بیشترین متون به ترکی اویغوری نوشته شد. حاکم اویغور که در مغولستان با عنوان قاغان معروف بود، در اینجا، عنوان ترکی ایدوق قوت ( فرخنده و صاحب سعادت ) را نیز اتخاذ کرد که بعداً به ایدیقوت ملخص شد و نام پایتخت ، ایدیقوت ـ شهری ( شهر ایدیقوت ) نیز از همین عنوان است . مردم این سرزمین به رغم تفاوتهای خاستگاهی ، زبانی و شیوه های زندگی ، با بردباری مذهبی در کنار هم ز . . .

بپرس