[ویکی فقه] جاویدِ خِرَد، نامی است که شیخ اشراق شهاب الدین یحیی سهروردی (د ۵۸۷ ق/۱۹۱۱م) در یکی از رساله های فارسی خود به نام «مونس العشاق» یا «فی حقیقة العشق» ذکر کرده است.
جاوید و خرد هر دو اسم اند و اضافه یکی به دیگری اضافه بُنوّت است، یعنی جاوید پسر خرد، همانند ناصرِ خسرو که به معنی ناصر پسر خسرو است. این نام گذاری ظاهراً به تقلید از قهرمان یکی از داستان های تمثیلی فلسفی شیخ الرئیس ابن سینا به نام حَیّ بن یقظان ــ که آن را در فارسی به زندۀ بیدار ترجمه کرده اند ــ صورت گرفته است. بنابراین، تصور هانری کربن، و به تبع او ویلر ثکستن که این نام را معادل «خرد جاویدان» (و در عربی «الحکمة الخالدة») دانسته اند، درست به نظر نمی رسد.
معرفی جاوید خرد
سهروردی در رساله «مونس العشاق» به عشق و حُسن و حزن و همچنین عقل ــ که همـه حقایـق کلّـی و کیهانـی انـد ــ تشخص می بخشد و می گوید: عشق و حسن و حزن هر سه برادرند و پدر ایشان عقل است. این ۳ برادر از عالم ماوراء طبیعت به عالم بشریت فرود می آیند و به ترتیب، دامن زلیخا ، یوسف و یعقوب را می گیرند. وقتی عشق از آسمان فرود می آید و به نزد زلیخا می رود، به او می گوید که در سیر خود از آسمان به زمین ناگزیر از عوالم مختلف عبور کرده، و آخرین عالمی که پیش از رسیدن به افلاکِ نُه گانه (به قول سهروردی «کوشکِ نُه اشکوب») دیده است، شهرستان جان، یعنی عالم نَفْسِ کلّی، بوده که دروازه بان آن پیری است به صورت جوان و نامش «جاوید خرد» است.
مشخصات
مشخصاتی که سهروردی برای این پیر ذکر می کند، همانند مشخصات پیر در داستان حی بن یقظان ابن سینا ست. در آن جا نیز ابن سینا از راهنمای سالک در سفر معنوی او به عنوان پیری یاد می کند که دارای طراوت و تازگی جوانی است، و در تفسیری که کرده اند، گفته اند که این پیرِ جوانْ دیدار همان عقل فعّال است که آموزگار نفوس ناطقه است. سهروردی وقتی دروازه بان شهرستان جان را پیر، یعنی کهن سال می خواند، از این جهت است که می خواهد بگوید که او ازلی و قدیم است؛ و وقتی می گوید: او جوان دیدار است، می خواهد بگوید که زمان و عالم جسمانی و گردش روزگار در او اثر نمی گذارد و این دو خصوصیت که در جاوید است، متعلق به عقل فعال است که عالم وی درست ورای عالم افلاک است. پدر جاوید، یعنی عقل فعال نیز خود یا عقل نخستین یا صادر اول است.
جاوید و خرد هر دو اسم اند و اضافه یکی به دیگری اضافه بُنوّت است، یعنی جاوید پسر خرد، همانند ناصرِ خسرو که به معنی ناصر پسر خسرو است. این نام گذاری ظاهراً به تقلید از قهرمان یکی از داستان های تمثیلی فلسفی شیخ الرئیس ابن سینا به نام حَیّ بن یقظان ــ که آن را در فارسی به زندۀ بیدار ترجمه کرده اند ــ صورت گرفته است. بنابراین، تصور هانری کربن، و به تبع او ویلر ثکستن که این نام را معادل «خرد جاویدان» (و در عربی «الحکمة الخالدة») دانسته اند، درست به نظر نمی رسد.
معرفی جاوید خرد
سهروردی در رساله «مونس العشاق» به عشق و حُسن و حزن و همچنین عقل ــ که همـه حقایـق کلّـی و کیهانـی انـد ــ تشخص می بخشد و می گوید: عشق و حسن و حزن هر سه برادرند و پدر ایشان عقل است. این ۳ برادر از عالم ماوراء طبیعت به عالم بشریت فرود می آیند و به ترتیب، دامن زلیخا ، یوسف و یعقوب را می گیرند. وقتی عشق از آسمان فرود می آید و به نزد زلیخا می رود، به او می گوید که در سیر خود از آسمان به زمین ناگزیر از عوالم مختلف عبور کرده، و آخرین عالمی که پیش از رسیدن به افلاکِ نُه گانه (به قول سهروردی «کوشکِ نُه اشکوب») دیده است، شهرستان جان، یعنی عالم نَفْسِ کلّی، بوده که دروازه بان آن پیری است به صورت جوان و نامش «جاوید خرد» است.
مشخصات
مشخصاتی که سهروردی برای این پیر ذکر می کند، همانند مشخصات پیر در داستان حی بن یقظان ابن سینا ست. در آن جا نیز ابن سینا از راهنمای سالک در سفر معنوی او به عنوان پیری یاد می کند که دارای طراوت و تازگی جوانی است، و در تفسیری که کرده اند، گفته اند که این پیرِ جوانْ دیدار همان عقل فعّال است که آموزگار نفوس ناطقه است. سهروردی وقتی دروازه بان شهرستان جان را پیر، یعنی کهن سال می خواند، از این جهت است که می خواهد بگوید که او ازلی و قدیم است؛ و وقتی می گوید: او جوان دیدار است، می خواهد بگوید که زمان و عالم جسمانی و گردش روزگار در او اثر نمی گذارد و این دو خصوصیت که در جاوید است، متعلق به عقل فعال است که عالم وی درست ورای عالم افلاک است. پدر جاوید، یعنی عقل فعال نیز خود یا عقل نخستین یا صادر اول است.
wikifeqh: جاوید_خرد