جبر خالص

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] جبر خالص جبری است که برای انسان قادر قائل نیست.
جبر خالص یا جبر محض و صریح، که بنا بر آن انسان بر چیزی قادر نیست؛ او نه فعلی دارد، نه قدرت و استطاعتی و نه اراده و اختیاری ، بلکه در تمامی افعالش مجبور است.
خداوند ، فعل را در او خلق می کند، همچنان که در جمادات خلق می کند.
انتساب افعال به انسان مجازی است همچنان که به جمادات نیز مجازاً نسبت داده می شود؛ مثلاً، می گوییم درخت میوه داد، آسمان بارید، آب روان گشت و سنگ حرکت کرد.
بنابراین، فاعل و خالق همه افعال خداوند است و برای احدی جز او، در حقیقت، فعل و عملی نیست و حرکات به ظاهر اختیاری انسان ، همانند حرکت رگها و نبض ، اضطراری است.
همان طور که افعال همه جبر است، تکلیف و ثواب و عقاب نیز جبر است.
قائلین به جبر خالص
این نوع جبر، که انسان را همچون حیوان و جماد می انگارد، بنا بر مشهور، قول جَهْم بن صَفْوان (مقتول در ۱۲۸) است و بنا بر نوشته ابن حزم ، علاوه بر جهم بن صفوان قول گروهی از ازارقه (فرقه ای از خوارج ، پیروان ابی راشد نافع بن ازرق ) است اما اشعری نوشته است که جهم برای انسان اراده و اختیار قائل بوده است؛ بنابراین، می توان گفت که جهم جبری خالص نبوده است.

پیشنهاد کاربران

بپرس