جدول تناوبی

جدول تناوبی عنصرهای شیمیایی یا جدول دوره ای عنصرهای شیمیایی یا جدول مَندَلیُف ( به انگلیسی: Periodic table یا periodic table of elements ) ، نمایش جدولی عنصرهای شیمیایی بر پایهٔ عدد اتمی، آرایش الکترونی و ویژگی های شیمیایی آن ها است. ترتیب جایگیری عنصرها در این جدول از عدد اتمی ( شمار پروتون ها ) کمتر به سوی عدد اتمی بالاتر است. شکل استاندارد این جدول ۱۸ × ۷ است؛ عنصرهای اصلی در بالا و دو ردیف کوچکتر از عنصرها در پایین جای دارد. می توان این جدول را به چهار مستطیل شکست، این چهار بلوک مستطیلی عبارتند از: بلوک اس در سمت چپ، بلوک پی در راست، بلوک دی ( فلزات واسطه ) در وسط و بلوک اف ( فلزات واسطهٔ داخلی ) در پایین. ردیف های این جدول، دوره و ستون های آن، گروه های جدول تناوبی نام دارند. همچنین گاهی برخی از این گروه ها نام های ویژه ای دارند. برای نمونه گروه هالوژن ها و گازهای نجیب از آن جمله اند. هدف از ساخت جدول تناوبی، چه به شکل مستطیلی و چه به شکل های دیگر، بررسی بهتر ویژگی های شیمیایی عنصرها بوده است. این جدول، کاربرد زیادی در دانش شیمی و پردازش رفتار عنصرها دارد.
جدول تناوبی با نام دیمیتری مندلیف شناخته شده است، با اینکه پیشروان دیگری پیش از او وجود داشته اند. او جدولی مشابه جدول تناوبی امروزی را در سال ۱۸۶۹ منتشر کرد. این، نخستین جدولی بود که به این گستردگی مرتب شده بود. مندلیف این جدول را تهیه کرد تا ویژگی های دوره ای آنچه که بعدها «عنصر» نام گرفت را بهتر نشان دهد. وی توانسته بود برخی ویژگی های عنصرهایی که هنوز کشف نشده بود را پیش بینی کند و جای آن ها را خالی گذاشته بود. [ ۱] کم کم با پیشرفت دانش، عنصرهای تازه ای شناسایی شد و جای خالی عنصرها در جدول پُر شد. با شناسایی عنصرهای نو و گسترش شبیه سازی های نظری دربارهٔ رفتار شیمیایی مواد، جدول آن روز مندلیف بسیار گسترده تر شده است.
همهٔ عنصرهای شیمیایی از عدد اتمی ۱ ( هیدروژن ) تا ۱۱۸ ( اوگانسون ) شناسایی یا ساخته شده اند. دانشمندان هنوز به دنبال ساخت عنصرهای پس از اوگانسون هستند و البته این پرسش را پیش رو دارند که عنصرهای تازه تر چگونه جدول را اصلاح خواهند کرد. همچنین ایزوتوپ های پرتوزای بسیاری هم در آزمایشگاه ساخته شده است.
همهٔ نسخه های جدول تناوبی تنها دربردارندهٔ عنصرهای شیمیایی هستند و مخلوط، ترکیب یا ذرهٔ زیراتمی در آن ها جایی ندارد. [ پ ۱] هر عنصر شیمیایی یک عدد اتمی یکتا دارد و این عدد برابر با شمار پروتون ها در هستهٔ اتم آن عنصر است. اتم های گوناگون یک عنصر می توانند شمار نوترون های متفاوتی داشته باشند. در این حالت به آن ها ایزوتوپ گفته می شود. برای نمونه کربن سه ایزوتوپ طبیعی دارد. همهٔ ایزوتوپ های کربن ۶ پروتون، و بیشتر آن ها ۶ نوترون دارند؛ اما یک درصد آن ها ۷ نوترون و شمار بسیار کمتری از آن ها ۸ نوترون دارند. ایزوتوپ ها در جدول تناوبی به صورت جداگانه، نمایش داده نمی شوند؛ بلکه میانگین آن ها به عنوان جرم اتمی در زیر عنصر درج می شود. برای عنصرهایی که هیچ ایزوتوپ پایداری ندارند، جرم اتمی پایدارترین یا متداول ترین ایزوتوپ آن ها درون پرانتز نوشته می شود. [ ۲]