جوجه تیغی

جوجه تیغی به جانوران پستانداری گفته می شود که در زیرخانوادهٔ خارپشت ها ( نام علمی: Erinaceidae ) قرار می گیرند. گاه تَشی نیز به دلیل خارهایی که بر پشت آن قرار دارد جوجه تیغی نامیده می شود اما تشی یا خارپشت جانوری کاملاً متفاوت از راسته جوندگان است، در حالی که جوجه تیغی ها کوچک تر و همه چیزخوار و از راستهٔ پستانداران حشره خوار هستند.
در مجموع ۱۷ گونه جوجه تیغی در نقاط مختلف آسیا، اروپا، آفریقا شناسایی شده که در پنج سرده زیستی جای می گیرند. این جانور بومی بر جدید یعنی استرالیا و آمریکا نیست. نزدیکترین خویشاوندان این جانور حشره خوارها یعنی اعضای خانوادهٔ Soricidae هستند که ظاهری به سانِ موش کور دارند اما مثل جوجه تیغی ها به راسته حشره خوارها تعلق دارند. جوجه تیغی ها از پستانداران اولیه به شمار می روند و مثل اغلب آن ها به زندگی شب زی و رژیم غذایی حشرهخواری خو گرفته اند.
این جانور به وسیلهٔ خارهای که بر پشتش قرار دارد، از خود دفاع می کند. این خارها در واقع موهایی توخالی هستند که کراتین موجود در آن ها سبب تیزی و سفتی شده است و برخلاف باور عمومی سمی نیست. جوجه تیغی ها اغلب در هنگام احساس خطر خود را به صورت گلوله درمی آورند، به طوری که تمام تیغ های آن ها را به سمت بیرون قرار می گیرد. تمام گونه های جوجه تیغی از این سازوکار دفاعی بهره مند هستند اما موفقیت آن ها بستگی به میزان تیغ هایشان دارد. به همین دلیل گونه هایی از جوجه تیغی که برای وزن کمتر از تیغ های کمتری برخوردارند، بیشتر تمایل دارند تا از دشمن فرار کرده و گاهی به او حمله کنند و از تیغ هایشان به عنوان آخرین حربه استفاده کنند.
نام این جانور در متون کهن ایرانی مانند اوستا بارها آمده است و از نام های «ونگهاپره» یا «دوژاک» نام برده شده؛ که «ونگهاپره» به معنی موجودی است که از نیمه شب تا بامداد می تابد تا پرده تاریکی را سوراخ کند که اشاره به خارهای این موجود است و «دوژاک» نام عامیانه خار پشت است و «بد سرشت» معنی می دهد. [ ۲]
در وندیداد فرگرد سیزدهم آمده است: «. . . سگ خار پشت بلند باریک پوزه، سگ «ونگهاپره» که مردم بد زبان «دوژاک» می نامندش این است آن آفریده نیک در میان آفریدگان سپندمینو که از نیمه شب تا دمیدن خورشید، هزاران آفریده اهریمن را می کشد»
در ادامه به قداست این جانور اشاره می کند «که هر کس … «ونگهاپره» … را بکشد، روان خویش را تا نه پشت می کشد و تاوان گناه خود را در زندگی این جهانی با پیشکش بردن نیازی نزد سروش ندهد، راهی به پل چینود نیابد»

جوجِه تیغی (hedgehog)
جوجِه تیغی
پستانداری حشره خوار، بومی اروپا، آسیا و افریقا. طول بدن و دم این جانور ۳۰ سانتی متر است. رنگ آن قهوه ای خاکستری است. پوزه ای خوک مانند دارد، و پشت و دو طرف بدنش با خارهایی تیز پوشیده شده است. جوجه تیغی هنگام احساس خطر خود را جمع می کند و به شکل توپی پوشیده از تیغ درمی آید. جوجه تیغی ها از حشرات، لیسه ها، موش، قورباغه، پرندگان جوان و لاشۀ جانوران تغذیه می کنند. جوجه تیغی های گوش دراز۱ و جوجه تیغی های صحرایی۲ در جنس های مجزایی قرار داده شده اند. جنس Erinaceus، در خانواده اریناسیدا۳، راسته حشره خواران۴ قرار دارد. جوجه تیغی ها معمولاً در طول روز در پناهگاه ها استراحت می کنند و شب ها بیرون می آیند. این جانوران غالباً غذای خود را با استفاده از بو و صدا می یابند. بچه های کور و بی دفاع، در اواخر بهار یا اوایل تابستان متولد می شوند و در ابتدا از تیغ های نرم پوشیده اند. این بچه ها حدود یک ماه از شیر مادر تغذیه می کنند و پس از آن مادر به آن ها چگونگی یافتن غذایشان را آموزش می دهد. در پاییز، جوجه تیغی ها لانه هایی از برگ و خزه در ریشه درختان یا درون چاله ها می سازند و در آن، تا بهار آینده، به خواب زمستانی می روند. نگرانی دربارۀ ادامه حیات جوجه تیغی ها در طبیعت اروپا افزایش یافته است. تیغ ها، که حداکثر به طول۲.۵ سانتی متر می رسند، نوک تیز و در دو طرف دارای شیارند و با عضلاتی در پشت جانور کنترل می شوند. هنگامی که جوجه تیغی خود را به شکل توپ درمی آورد، می تواند به سلامت از ارتفاعات سقوط کند. در ایران از جنس Erinaceus، گونۀ Erinaceus concolor یافت می شود که با سه گونۀ دیگر از جنس Hemiechinus، شامل خارپشت بیابانی، خارپشت گوش بلند، و خارپشت ایرانی، مجموعاً خانوادۀ خارپشت ها (اریناسیدا) را تشکیل می دهند.long-eared hedgehogsdesert hedgehogsErinaceidaeInsectivora