حزب مساوات

از احزاب پان ترکیست قفقاز. در ۱۲۸۱ش محمد امین رسول زاده همراه با نریمان نریمانف و عزیز بیگوف سازمان جوانان مسلمان را در باکو تشکیل دادند که تشکیلات ناسیونالیستی جوانان ترک زبان قفقاز محسوب می شد. نشریۀ همت ارگان این جمعیت بود. این تشکیلات بعداً به نام سازمان همت موسوم شد. رسول زاده در ۱۲۸۷ش و درپی انقلاب مشروطیت به ایران آمد و طی چند سال اقامت در ایران با همکاری مشروطه خواهان ایران به تشکیل حزب دموکرات پرداخت و مدتی سردبیر روزنامۀ ایران نو، ارگان این حزب، بود . در ۱۲۹۰ش، ناسیونالیست های ترک زبان قفقاز، ازجمله محمد علی رسول زاده ، پسر عموی محمد امین ، به اتفاق تقی نقی زاده و عباس کاظم زاده، حزب مساوات را تأسیس کردند. محمد امین رسول زاده که در این زمان در استانبول به سر می برد، پس از بازگشت به باکو در ۱۲۹۲ ریاست این حزب را عهده دار شد. در ۱۲۹۶ش/۱۹۱۷ با پیروزی انقلاب روسیه و سقوط تزارها حزب مساوات در نواحی ترک زبان قفقاز قدرت را به دست گرفت و جمهوری آذربایجان را تشکیل داد و رسول زاده به رهبری شورای ملی آذربایجان انتخاب شد. سرانجام، در ۱۲۹۹ش شوروی آذربایجان را ضمیمۀ خود کرد و به حاکمیت حزب مساوات و حیات این حزب پایان داد.