حضور قلب

[ویکی فقه] توجه قلبی به خدای متعال حضور قلب گفته می شود که از این عنوان در بابهای طهارت،صلات،صوم و حج سخن گفته‏اند.
حضور قلب که از آن به اقبال نیز تعبیر می‏شود عبارت است از توجه باطنی و قلبی انسان به خدای متعال و درک و شعور این حقیقت که در محضر او است؛ به گونه‏ای که خدا را انیس خود بیابد و از گفت و گو و مناجات با او لذّت ببرد.
حضور قلب و نماز
حضور قلب، روح عبادت است و عبادت بدون آن پذیرفته نیست؛ هرچند بر حسب تکلیف ظاهری صحیح باشد.
از این رو، سزاوار است نمازگزار موانع حضور قلب، مانند کسالت، خستگی، خواب آلودگی و نیاز داشتن به تخلی را قبل از آغاز به نماز بر طرف سازد.
تأخیر نماز
در مواردی که نماز گزاردن در اول وقت به دلیل کسالت و مانند آن با حضور قلب امکان‏پذیر نیست و با تأخیر از اول وقت زمینه آن فراهم می‏گردد، تأخیر افضل است.

[ویکی شیعه] حضور قلب یا توجه به خدا، به معنای توجه قلبی به خداوند و احساس وجود او در همه جا، به گونه ای که حاضر و ناظر دانسته شود. از حضور قلب به اقبال یا اطمینان خاطر نیز تعبیر می شود. حضور قلب از فضایل اخلاقی، روح همه عبادات، و از شرایط کمال عبادات محسوب شده است. حضور قلب در نماز، بیش از عبادات دیگر مورد تاکید ائمه و عالمان اخلاق قرار گرفته است. برخی از عوامل تحقق حضور قلب عبارت است از: دفع وسوسه های شیطان، مراقبت از نفس، پرهیز از گناه، معرفت و شناخت خداوند، توجه به معانی عبارات نماز، و کنترل قوه خیال.
امام صادق(ع)، حضور قلب را از شرایط استجابت دعا معرفی کرده است. همچنین عالمان اخلاق از جمله ملا حسینقلی همدانی به تحصیل حضور قلب سفارش کرده اند. برخی موانع حضور قلب که در روایات شیعه و کتاب های اخلاقی ذکر شده، عبارتند از: دل مشغولی، غرق شدن در دنیا، شرم نکردن از خدا، فاصله گرفتن از عالمان ربانی و نشست و برخاست با اهل باطل. برای حضور قلب آثاری مانند رام شدن نفس اماره، برطرف شدن آشفتگی های روانی و جلب محبت خداوند معرفی شده است.
حضور قلب، توجه به خداوند، اطمینان خاطر یا اقبال، به معنای توجه قلبی به خداوند و احساس وجود او در همه جاست؛ به گونه ای که انسان خدا را انیس خود بداند. بنا بر گفته ملا احمد نراقی حضور قلب، یعنی فارغ ساختن دل از غیرِ کاری که به آن مشغول است.