خط اوستایی

در دورهٔ ساسانیان، الفبایی از الفبای زبوری[ ۱] و پهلوی ساخته شد و اوستا بدان نوشته شد. این الفبا را الفبای اوستایی و دین دبیره ( خط دینی ) نامیده اند که به معنای خطِ دینِ مَزدَیَسنا و کتاب اَوِستا است. این خط که جنبهٔ آوایی یا فونتیک دارد، هم برای نوشتن متن اوستا، و هم تلفظ متون فارسی میانه که به خط پهلوی کتابی نوشته می شد یا در مواردی برای نوشتن پازند، نوشتارهایی به زبان فارسی میانه، که اساساً توضیحات زند بر متن اوستا بود، استفاده می شد.
ایجاد الفبای اوستایی به دلیل نیاز به درست نوشتن متون اوستایی بود که تا آن زمان از سوی افراد از بر می شد و سینه به سینه به نسلهای بعد منتقل می گشت. مجموعه متونی که امروزه کتاب مقدس زرتشت را تشکیل می دهند نتیجه گردآوری آن در سده چهارم میلادی، شاید در دوران شاپور دوم ساسانی ( ۳۰۹ تا ۳۷۹ میلادی ) ، است. این احتمال می رود که زبان اوستایی تنها یک کار تک منظوره برای گردآوری اوستا به وسیلهٔ ساسانیان بوده باشد. این کار، که نمایانگر نوآفرینی ( revival ) آیین مزدا و بنیان نهادن راست دینی ( orthodoxy ) سختگیرانه مرتبط با قدرت سیاسی است، احتمالاً در اثر تمایل به عرض اندام بیشتر در برابر بوداییان، مسیحیان، و مانویان اجرا شد که دین و آیینشان بر پایهٔ کتاب بود. در مقابل، روحانیت زرتشتی سده ها بود که به از برکردن کتاب مقدس از طریق گوش دادن به یک آموزگار روحانی خو گرفته بود که این آموزگار سخنان زرتشت را برای شاگرد آنقدر می خواند تا شاگرد با تکرار و همخوانی با وی، سخنان و نواخت ( ریتم چگونگی خواندن ( صرف ) ) را از بر شود. سپس این کار را همین شاگردان بعدها برای شاگردان دیگر تکرار می نمودند و به همین روش برای نسل ها خواندن و نگهداشتن کتاب مقدس انجام می پذیرفت. این کار ضروری بود چرا که روحانیت زرتشتی اداکردن درست و دقیق و نواخت ( cadence ) نماز را یک پیش شرط لازم الاجرا می دانست. افزون بر این، ضرورت ازبرخوانی نیایش ( liturgy ) همراه با مناسک و تشریفات مذهبی جایی برای نوشتن چیزی باقی نمی گذاشت.
با این وجود، توانمندی برای درست نوشتن اوستا یک سود داشت: در دوران ساسانی واژه های زبان اوستایی تقریباً برای مردم نامفهوم گشته بود که همین منجر به آماده کردن متون زند گردید ( برگرفته از واژه اوستایی "زینتی" ( zainti ) به معنای "فهمیدن" ) . زند، تفسیر و ترجمه نوشته های مقدس است. توسعه الفبای اوستایی این امکان را فراهم آورد تا یادداشتها و تفسیرهای مرتبط با متن در میان نوشته های کتاب افزوده شود. پیامد مستقیم این کار یک تفسیر همگون و استاندارد از نسک اوستا بود که تا به امروز باقی مانده است. از دیدگاه پژوهشی، این متنها بغایت ارزشمند هستند چرا که اگر نمی بودند نوشته ها به ندرت حفظ می شدند. [ ۲]