خواجه نصیرالدین طوسی

کُتُب اَربعه یا اصول اربعه چهار کتاب حدیثی است که شیعیان آنها را معتبرترین منابع حدیثی خود می دانند. کتب اربعه عبارت اند از: الکافی، مَن لایَحضُرُه الفقیه، تهذیب الاحکام و الاِستِبصار. کتاب کافی نوشته کُلینی و من لایحضره الفقیه تألیف شیخ صدوق است. تهذیب الاحکام و استبصار را هم شیخ طوسی نگاشته است. کنیه شیخ طوسی ابوجعفر است که گاهی در برابر شیخ کلینی و شیخ صدوق که کنیه هر دوی آنها ابوجعفر ( و نام هر سه آنها محمد است ) بود به او ابوجعفر ثالث می گویند. شیخ طوسی را احیاگر علم اصول فقه و اجتهاد و نخستین کسی شمرده اند که باعث ورود اجتهاد به فقه شیعه شد محل زندگی ایشان به ترتیب خراسان، بغداد، نجف بود وی در قرن پنجم زندگی می کرد. شاگرد شیخ مفید و سید مرتضی، و گویا شیخ طوسی حوزه هزار ساله نجف را پی ریزی نمود.
تا ظهور خواجه نصیرالدین طوسی در قرن هفتم هیچ کس یارای برابری با عقاید کـلامـی وی را نـداشـت و در تفسیر قرآن هم تا پیش از مجمع البیان طبرسی در قرن ششم هـیـچ کـتاب تفسیری همتای تبیان او وجود نداشته است، او نخستین کس در میان شیعه است که تفسیری جامع بر سراسر قرآن نگاشت آثار طوسی را بیش از دویست مجلد و در فنون گوناگون علمی برشمرده اند شیخ طوسی در نجف درگذشت و در خانۀ خود او به خاک سپردند. این خانه بعدها مسجد شد و اینک از مشهور ترین مساجد نجف، نزدیک باب شمالی صحن علوی و معروف به باب طوسی است.
• خواجه نصیرالدین طوسی، از علما و دانشمندان و فلاسفه مشهور شیعه معروف به محقق طوسی و� حکیم، متکلم، ریاضی دان و منجم شیعی قرن هفتم هجری قمری. خواجه نصیرالدین در دوران حیات خویش، به رغم آشوب و حوادث مخاطره انگیز و فشارهای سیاسی، اجتماعی و نظامی آن عصر، توانست حدود یکصد و نود کتاب و رساله علمی در موضوعات متفاوت به رشته تحریر درآورد.
۱ - تجرید الاعتقاد، از ارزشمندترین آثار در�اعتقادات شیعه به شمار می آید؛ و به دلیل اهمیت فوق العاده آن مورد توجه دانشمندان قرار گرفته و شرح های بسیاری پیرامون آن نوشته شده است.
۲ - شرح اشارات، خواجه در عصری زندگی می کرد که فخر رازی بر افکار و نظریات فلسفی ابوعلی سینا می تاخت و عقاید فلسفه مشّاء را به شدّت مخدوش می ساخت و کسی را هم یارای ایستادگی در برابر شبهات او نبود، به گونه ای که افکار ابن سینا از توجه فلاسفه دور گشته و مورد بی مهری قرار گرفته بود. در این برهه، خواجه نصیر پا به عرصه نهاد و با نوشتن کتابی در شرح اشارت ابن سینا تمامی اشکالات فخر رازی پاسخ داده، بار دیگر افکار عالی و مهم بوعلی حیات تازه ای یافت.
۳ - اخلاق ناصری؛کتابی درباره اخلاق فردی، اجتماعی و خانوادگی به زبان فارسی که خواجه به احترام ناصرالدین ابوالفتح نام این کتاب را اخلاق ناصری نهاد. ( خواجه به جایی که اسم کتاب را اخلاق نصیری یا اخلاق خواجه ای یا اخلاق خواجه خضری، ببخشید، نه، اخلاق خواجه نصیری بگذارد اخلاق ناصری گذاشت )
۴ - آداب المتعلمین، محقق طوسی با نگارش این کتاب دستورالعمل های ظریف اخلاقی را به شیوه ای بایسته برای تمامی دانش پژوهان بیان داشته است.
۵ - اوصاف الاشراف؛ از عرفانی ترین آثار خواجه است� منظور از اشراف، اهل سیر و سلوک می باشد.
۶ - اساس الاقتباس؛ کتابی در زمینهٔ دانش منطق� به زبان فارسی نوشته شده است.
۷ - تحریر مجسطی؛ خواجه کتاب مجسطی بطلمیوس را تحریر ( بازنویسی ) کرد که به تحریر مجسطی مشهور شد.
۸ - تحریر اقلیدس؛ خواجه اصول اقلیدس را تحریر ( بازنویسی ) کرد که به تحریر اصول اقلیدس مشهور شد.
خواجه حدود ۲۶ سال در قلعه های اسماعیلیه به سر برد و در این مدت دست به تالیف و تحریر کتاب های متعددی زد هلاکوخان مغول که به خطر اسماعیلیان کاملا واقف بود به قلعه های اسماعیلیه حمله کرد و پس از چند بار حمله و محاصره طولانی مدت، با درایت خواجه نصیر اهل قلعه بدون خونریزی و کشت و کشتار خود را تسلیم خان مغول کردند و این کار باعث جلوگیری از یک فاجعه انسانی شد. خان مغول که از جریان خواجه و زندانی شدن او با خبر شد، خواجه را گرامی داشت و این علاقه به خواجه زمانی بیشتر شد که خان مغول از علم و دانش خواجه و تسلط بر علوم مختلف مخصوصا علم نجوم آگاهی یافت؛ چون مغولان اعتقاد زیادی به ستاره و صور فلکی و طالع بینی آینده داشتند. حتی برخی از محققان، مغولان را خورشید و ماه پرست می دانستند و شاید همین امر باعث بناگزاری رصدخانه مراغه شد خواجه با توجه به اینکه در کنار هلاکوخان مغول به مقام و منصب رسیده بود، از موقعیت خود استفاده نمود و خدمات ارزنده ای را به جهان اسلام ارائه کرد. مطیع ساختن مغولان بیابان گرد و ویران ساز، خود نشان بزرگی از رفتار و کردار حکیمانه اوست و این تا جایی بود که علمای بسیاری از شیعه و سنی به تعریف و تمجید خواجه زبان گشودند� او با داشتن ذوق شعری اشعاری به زبان عربی و فارسی سروده است. در سال آخر عمر خود، خواجه نصیر با جمعی از شاگردان خود به بغداد رفت که بقایای کتاب های تاراج رفته را جمع آوری کند و به مراغه بیاورد، اما اجل مهلتش نداد. خواجه وقتی در حال احتضار بود یکی از اطرافیان به او نزدیک شد و گفت: وصیت کن پس از مرگ در حرم امام علی ( علیه السّلام ) به خاک سپرده شوی! خواجه با ادب جواب داد: مرا شرم می آید که در جوار امام کاظم ( علیه السّلام ) بمیرم و از آستان او به جای دیگر برده شوم.
خلاصه:
شیخ طوسی قرن پنجم و محقق طوسی قرن هفتم.
آرامگاه شیخ طوسی در نجف اشرف و آرامگاه خواجه نصیر الدین در کاظمین. ( قرن هفتم در کنار امام هفتم )
تعداد آثار هر دو، حول و حوش ۲۰۰ اثر.
چرا نباید آداب المتعلمین و اخلاق ناصری از خواجه نصیر الدین طوسی نباشد وقتی که گفته اند روزی نوشته اى را به خواجه نصیرالدین طوسی دادند که در آن خواجه را کلب بن کلب خوانده بودند. وی در پاسخ گفت: این مطلب درست نیست؛ زیرا سگ از چهارپایان است، عوعو می کند، ناخن دراز دارد و. . . اما من ناخنم پهن، راست قامت، ناطق و خندان هستم. و بدین گونه با زبان نرم، بی آن که کلمه درشتی بر زبان براند یا فرستاده او را برنجاند او را پاسخ گفت.