دایره المعارف تشیع

دانشنامه اسلامی

[ویکی شیعه] دایرة المعارف تشیع. دایرةالمعارف تشیع مجموعه ای از مقالات نظامند به ترتیب الفبایی، در قلمرو مطالعات، فرهنگ و تمدن شیعیان که در ایران نوشته می شود. این مجموعه که قرار است شامل حدود بیست هزار مقاله تألیفی باشد، از سال ۱۳۶۲ شروع شده و تدوین آن ادامه دارد. تا کنون ۱۵ جلد از این مجموعه منتشر شده است. شرح مفاهیم کلیدی قرآن، شرح احادیث معروف، زندگی نام اعلام اسلام و تشیع، اصطلاحات عرفانی و معرفی رجال و حوادث تاریخی مهم شیعی از جمله موضوعات این دایره المعارف است. مهدی محقق، صدر حاج سید جوادی، کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی سرپرستان و فهیمه محبی انجدانی پشتیبان اصلی مالی این مجموعه بوده است. بر برخی از مقالات آن انتقاداتی وارد شده است.
طرح تدوین دایره المعارف تشیع با انگیزه شناساندن مذهب تشیع در اواخر ۱۳۶۰ش و اوایل ۱۳۶۱ش تهیه و نخستین جلد آن در ۱۳۶۶ش منتشر شد. این دایره المعارف ابتدا با سرمایه مالی ابوالفضل تولیت پس از تأسیس بنیاد اسلامی طاهر و با نظارت علمی مهدی محقق و همکاری کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی آغاز به کار کرد، اما پس از چندی (از ۱۳۶۲ش) که از مهدی محقق برای طرح ریزی دانشنامه جهان اسلام دعوت شد، سیداحمد صدر حاج سید جوادی سرپرستی آن را برعهده گرفت و همچنان با همکاری کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی کار تدوین دایره المعارف تشیع را پی گرفت.

[ویکی شیعه] دایرةالمعارف تشیع، مجموعه ای از مقالات نظام مند به ترتیب الفبایی، در قلمرو مطالعات، فرهنگ و تمدن شیعه که در ایران نوشته می شود. این مجموعه که قرار است شامل حدود بیست هزار مقاله تألیفی باشد، از سال ۱۳۶۲ش شروع شده و تدوین آن ادامه دارد. تاکنون ۱۵ جلد از این مجموعه منتشر شده است. شرح مفاهیم کلیدی قرآن، شرح احادیث معروف، زندگی نامه چهره های شناخته شده اسلام و تشیع، اصطلاحات عرفانی و معرفی رجال و حوادث تاریخی مهم شیعی، از جمله موضوعات این دایرة المعارف است. مهدی محقق، صدر حاج سیدجوادی، کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی، سرپرستان و فهیمه محبی انجدانی، پشتیبان اصلی مالی این مجموعه بوده است. بر برخی از مقالات آن انتقاداتی وارد شده است.
طرح تدوین دایرة المعارف تشیع با انگیزه شناساندن مذهب تشیع در اواخر ۱۳۶۰ش و اوایل ۱۳۶۱ش تهیه و نخستین جلد آن در ۱۳۶۶ش منتشر شد. این دایرةالمعارف ابتدا با سرمایه مالی ابوالفضل تولیت پس از تأسیس بنیاد اسلامی طاهر و با نظارت علمی مهدی محقق و همکاری کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی آغاز به کار کرد، اما پس از چندی (از ۱۳۶۲ش) که از مهدی محقق برای طرح ریزی دانشنامه جهان اسلام دعوت شد، سیداحمد صدر حاج سید جوادی سرپرستی آن را برعهده گرفت و همچنان با همکاری کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی کار تدوین دایرة المعارف تشیع را پی گرفت.
پس از چاپ دو جلد از این مجموعه در پی بروز مشکلات مالی، انتشار مجلدات بعدی به تعویق افتاد تا آنکه فهیمه محبی انجدانی که مدیر بنیاد خیریه شط بود، مدیریت مالی و اجرایی دایرة المعارف تشیع را به مدت دو دهه یعنی تا پیش از وفاتش در ۱۳۸۸ش و تا زمان انتشار جلد ۱۳ دایرة المعارف برعهده گرفت. از آن پس انتشارات حکمت امتیاز انتشار دایرةالمعارف تشیع را خریداری کرد و جلد ۱۴ آن را که با مقاله «کربلا» آغاز و به مقاله «لیلة المبیت» ختم می شود، در ۱۳۹۰ش منتشر کرد.این دایرة المعارف که دربردارنده حدود بیست هزار مقاله تألیفی است، به ترتیب الفبای فارسی (آ مقدم بر الف و واو مقدم بر هاء) تنظیم شده است. پس از درگذشت حاج سید جوادی در سال ۱۳۹۲، بهاءالدین خرمشاهی و کامران فانی سرپرستی مجموعه را به عهده دارند. در برنامه ریزی اولیه قرار بود این اثر در ۱۵ جلد تمام شود، اما مدخل های مربوط به حرف «ی» همچنان باقی مانده و تکمیل این مجموعه ادامه دارد.

دانشنامه آزاد فارسی

دایرة المعارف تشیع
دایرة المعارف تشیع
دایرةالمعارفی به فارسی، مشتمل بر اصطلاحات و مفاهیم و اعلام تاریخی و جغرافیایی در حوزۀ فرهنگ شیعی، به محوریت ایران، و همچنین مفاهیم و شرح حال اشخاص غیرشیعی که به نحوی با مذهب تشیع ارتباط دارند. کار برنامه ریزی این دایرة المعارف در آغاز دهۀ ۱۳۶۰ش، به مدیریت مهدی محقق و با حمایت مالی بنیاد طاهر، آغاز شد. محقق در ۱۳۶۳ کناره گرفت و کار سرپرستی مؤلفان متعدد آن را احمد صدر حاج سیّدجوادی، کامران فانی، و بهاءالدین خرمشاهی برعهده گرفتند. جلد اول کتاب در ۱۳۶۶ منتشر شد. از جلد پنجم بانو فهیمۀ محبی، صاحب امتیاز نشر شهید سعید محبی، مسئولیت انتشار و تأمین مالی این دایرةالمعارف را برعهده گرفته است. تاکنون ۱۳ جلد از این اثر منتشر شده است و احتمالاً دورۀ کامل آن ۲۰ جلد خواهد شد.

پیشنهاد کاربران

دایرةالمعارف تشیع دانشنامه ای فارسی، در چندین جلد، پیرامون موضوعات مختلف دینی، کلامی، اعتقادی، فقهی، اصولی، تاریخی، جغرافیایی، علمی و فرهنگی جهان تشیع است، که تدوین آن از سال ۱۳۶۰ با حمایت مالی بنیاد طاهر ( موقوفات سید ابوالفضل تولیت ) آغاز و سپس با حمایت مالی فهیمه محبی انجدانی دنبال شد. تا کنون ۱۴ جلد از آن منتشر گردیده و جلد چهاردهم ( کربلا - لیلة المبیت ) آخرین جلد این مجموعه است، که در تابستان ۱۳۹۰ توسط انتشارات حکمت منتشر شد. این دانشنامه برنده دوره سیزدهم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران است. [۱]
...
[مشاهده متن کامل]

جلد اول این دانشنامه، پس از استعفای دکتر مهدی محقق و سرپرستی دکتر احمد صدر حاج سید جوادی در ۱۳۶۶ ش منتشر گردید، ولی انتشار مجلدات دیگر، به دلیل فوت سید ابوالفضل تولیت، مواجه با مشکل مالی شد. فهیمه محبی حامی مالی ( از سال ۱۳۶۶ به بعد ) و مدیر اجرایی این مجموعه، احمد صدر حاج سیدجوادی سرپرست علمی و کامران فانی، بهاءالدین خرمشاهی، سید احمد سجادی ( ویراستاران و مسئولین تحقیقات ) [۲] ومهدی محقق ( تدوین کننده ی طرح تدوین اولیه ) ، هیات علمی آن بودند. حسن یوسفی اشکوری نیز پیش از گرفتاری در جریان های سیاسی، سابقه ی همکاری با این مجموعه را داشت. [۳]
حمایت بنیاد طاهر از این مجموعه از سال ۱۳۶۶ به بعد و با بروز ادعاهایی از سوی برخی وارثان دور سید ابوالفضل تولیت قطع گردید و فهیمه محبی، خود، حمایت آنرا بر عهده گرفت. به گفته بهاء الدین خرمشاهی، برخی مسئولین به دلیل سرپرستی احمد صدر حاج سیدجوادی بر این دانشامه از حمایت از آن خودداری کردند. فهیمه محبی با فروختن منزل شخصی خود و صرف مال موروثی به جا مانده از همسرش ( سرگرد خلبان رضا محبی ) و فرزند دانشجوی ناکامش ( سعید محبی ) هزینه های دائره المعارف تشیع را تا آخرین روزهای حیات خود، پرداخت کرد؛ اما در اواخر، به جهت اختلاس مالی حسابدار مجموعه، دچار ورشکستگی مالی شد. احسان یارشاطر ( سرپرست دانشنامه ی ایرانیکا ) در اروپا، با دیدن این دائره المعارف گفته بود، فکر کنم تمام امکانات حکومت فعلی ایران برای انتشار این اثر به کار گرفته شده است. یکی از اعضای این مجموعه، پیغام فرستاد که: «بله، تمام امکانات را به کار گرفته اند؛ البته برای منتشر نشدن این دائره المعارف!»[۴][۵]
محتویات [نمایش]
اهداف و ضوابط [ویرایش]
اهداف ذیل از سوی تدوین کنندگان دانشنامه مد نظر بوده است:
تحلیل و توصیف کلمات اساسی قرآن و نهج البلاغه و آثار امامان شیعه
شرح احوال چهارده معصوم، شیعیان، صحابه، رجال حدیث، مسائل فقه و اصطلاحات اصول و تفسیر و کلام، و زندگانی علما، حکما، عرفا، شعرا، خطاطان و معماران زبردست شیعه، تاریخ و جغرافیای تشیع، و دانشمندانی که توجه خود را به علوم محض و یا به تهذیب نفس معطوف داشته اند.
توصیف و معرفی کتب مهم شیعه
توضیح و تحلیل اصطلاحات در کلیه معارف تشیع
معرفی آثار و ابنیه مهم
معرفی خاندان های مهم شیعه
توصیف نهادهای اجتماعی
توصیف شهرها و بلاد ومراکز شیعه نشین در کل جهان اسلام و خارج از آن
گرچه هرگاه ضرورت احساس شده است به مناسبت های مختلف، عناوین و مدخل های غیر شیعه نیز آورده شده است.
ضوابط دانشنامه به شرح ذیل قید شده است:
از کلمه شیعه و تشیع، معنی عام آن مد نظر بوده است، یعنی: «کُلّ ُمَن یَتَوَلّیَ عَلِیّاً وَ اَهلَ بَیتِهِ» [= هرکس که دوست بدارد علی و خاندان او را]. در این مجموعه، از فرق مختلف شیعه و عقاید آنان نیز یاد شده است؛ گرچه تمرکز بر شیعه دوزاده امامی است.
از دانشنمندان فرقه های مختلف شیعه همچون اسماعیلیه و زیدیه و از دانشمندان سنی که در نشر آثار علوی سهم داشته اند، نیز در این اثر یاد شده است.
به آنانکه آثارشان مورد رد و نقض دانشمندان شیعه قرار گرفته و آنانکه با شیعیان مناظرات یا مخالفت داشته اند نیز پرداخته شده است.
رجالیکه تشیع آنان مورد شک است قید شده اند تا تحقیق بیشتری درباره آنان صورت گیرد.
به دلیل آنکه ایران کانون شیعه است و دانشنامه نیز به فارسی و ابتدا برای ایرانیان نوشته شده ، به ایران توجه بیشتری شده است.
منابع و نویسندگان [ویرایش]
منابع، در درجه اول، منابع شیعه است؛ اما در صورت ضرورت و برای تحقیق و تطبیق، به منابع سنی نیز مراجعه شده است. دانشنامه در سال ۱۳۶۴ دارای ۲۰ هزار مقاله تالیفی بوده که سعی شده از مقاله ی ترجمه شده در آن استفاده نشود. ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، عباس زریاب خویی، محمدحسین مشایخ فریدنی، پرویز ورجاوند سید مهدی حائری قزوینی و حسن انوشه از جمله نویسندگان سرشناس این دانشنامه بودند. [۶]
جستارهای وابسته [ویرایش]
سید ابوالفضل تولیت
فهیمه محبی
احمد صدر حاج سیدجوادی
دانشنامه جهان اسلام
دانشنامه امام علی ( ع )
فهرست دانشنامه های فارسی
پانویس [ویرایش]
↑ «مشکل عمده دائره المعارفها» ‎ ( فارسی ) ‎. کیهان فرهنگی، خرداد و تیر ۱۳۷۵.
↑ دایرة المعارف تشیع، جلد 14، شناسنامه ی کتابخانه ی ملی، چاپ سالهای 1370 تا 1390ش
↑ ««فهیمه محبی»: امیدوارم از خدا نمره بیست بگیرم» ‎ ( فارسی ) ‎. روزنامه قدس، ۵ بهمن ۱۳۸۸.
↑ «می گویند دائره المعارف تشیع جوک است، چون «صدرحاج سیدجوادی» آن را هدایت می کند!» ‎ ( فارسی ) ‎. خبرآنلاین، ۱۲ بهمن ۱۳۸۸.
↑ «دایرة المعارف تشیع، مکمل دایرة المعارف های اسلامی» ‎ ( فارسی ) ‎. کتاب ماه کلیات شماره ۳۹ و ۴۰، اسفند ۱۳۷۹ فروردین ۱۳۸۰.
↑ «بنیاد اسلامی طاهر و دایرة المعارف تشیع» ‎ ( فارسی ) ‎. کیهان فرهنگی، مهر ۱۳۶۶.
رده های صفحه: دانشنامه های مذهبی کتاب های ایرانی دانشنامه های فارسی کتاب سال ایران علی شیعیان

دایرة المعارف تشیّع:عنوان مجموعه ای است
فارسی، در رابطه با آنـچه کـه به شیعه و تشیّع
ارتـباط دارد؛ اعـمّ از مباحث قرآنی و تفسیری،
روائی وحدیث، فقهی واصولی، اخلاقی وادبی،
تاریخی وجغرافیائی، اجتماعی واخلاقی، وحتی
...
[مشاهده متن کامل]

تاریخ علوم ریاضی وطبیعی در شیعه؛ و شرح
احـوال رجال حدیث و تفسیر، فـقهاء و مراجع،
دانشمندان فـنـون ریاضی وطبیعی ؛ و مسائل و
احکام، اصطلاحات وقواعد مربوط به هرشاخه
ازعلوم و فنون که بـنحوی "ربط شیعی" دارند.
این اثرنفیس وبی نظیر، تاکنون درزبان فارسی
وحتی عربی، همتایی ازلحاظ جامعیّت وفراگیر
بودن مدخل ها، نداشته است و می تـوان آن را
بزرگ تریـن دایرة المعارف مربوط به شیعه و
تشیّع دانـست، که مرجعی ماندگار خواهـد شد.
*هیئت علمی دایرة المعارف تشیّع:
1 ) دکـتر سیّد احمد صدر حاج سیّـد
جوادی ( متولـّد1296ش ) : ریاست هـیئـت علمی
دایرة المعارف ونظارت برمقالات وویراستاری
آنها ؛ دارای درجه ی دکترای حقوق از فرانسه
و دارای سوابق تحصیلات حوزوی ودینی؛ که
بر زبان فرانسه وعربی تسلط دارند. جناب استاد
دکتر صدرسیّد جوادی، دارای سوابق درخشانی
دردادگستری ایران بوده اند وچندی نیزعهده دار
سِمَت وزارت کشور ودادگستری ایران - درعهد
دولت موقت بودند وسپس انزوا را ترجیح دادند.
2 ) کامران فانی ( متولد1323ش ) : ویراستار اصلی
و مسئول ویرایش نهایی مقالات دایرة المعارف؛ دارای
تخصّص زبـان شناسی و کـتاب شناسی؛ ریاست
کادر فنـّی "کتابخانه ملی" وعـضو فرهـنگـستان
زبـان و ادب فارسی؛ که امر انتخاب مدخل هـا،
ومعرّفی منابع مربوطه به نویسندگان و پیگیری
تحقیقات لازمه را عهده دار هستـند. استاد فانی،
دارای تألیفات و مقالاتی ارزشمند هستند.
3 ) استاد بهاء الدّین خرّمشاهی ( متولد1324ش )
قرآن پژوه و حافظ شناس ، عضو فرهـنگـستان
زبان و ادب فارسی؛ دارای صدها عنوان مقالـه
در رابطه با اسلام، تشیّع، قرآن کریم، ادبیّات و
شعر؛ نیزمسلط برفن نسخه شناسی کتب خطی؛
که ایشان نیـز در امر انتخاب مدخل ها و تعیین
حجم و محتوای مقالات، وپیگیری آنها، با استاد
کامران فانی ودیگراعضای هیئت علمی، همکار
و همیار هستند.
4 ) آقای سیّد احمد سجّادی ( متولد 1353 ش ) :
فارغ التـّحصیل حوزه علمیّه ی مروی تهران و
دارای تحصیلاتی در قم و خدمت مراجع عِظام؛
دارای تألیفاتی در فـقه و عقاید، وسوابق تدریس؛
که اِعراب گذاری وتصحـیح اِعراب و ترجمه و
و تحقیق مصادر و منابع و تواریخ مـوجـوده در
هر مقاله برعهده ی وی است و خود نیزمقالات
ارزنده وقابل توجّهی دراین دایرة المعارف دارد.
*تاریخچه اجمالی دایرة المعارف تشیّع و نقش
مهمّ مدیریّت مرحومه خانم فهیمه محبی:
این دایرة المعارف ، در حدود سال 1360 ش،
به سرمایۀ مرحوم سیّد ابوالفضل تولیت - فرزند
مرحوم حاجّ سیّد محمّد باقر ( از متولـّیان آستانۀ
مقدّسۀ حضرت معصومه - س ) - پس از تأسیس
بنیاد اسلامی "طاهر" ، دارای "طرح تدوین" و
پایه گذاری شد وبا مشورت اعضای بنیاد طاهر
دکتر مهدی محقق، بعنوان ناظرعلمی مجموعه
برگزیده شد ؛ ولی دو سال بعد، یعنی 1362ش
ایشان ازاین سِمَت استعفا داد، ودرنتیجه ریاست
علمی دایرة المعارف به استاد صدر سیّد جوادی
با همکاری استاد فانی واستاد خرمشاهی، مُحوَّل
گردیـد. پس از چاپ دو جلـد از این مجـمـوعه،
در پی بروز مشکلات مالی ، مرحومۀ مغفوره
خانم فهیمه محبّی ( انجدانی ) ، داوطلبانه تمـامی
دارایی خود را - که یک منزل مسکونی، واقع
درخیابان شریعتی تهران بود - فروخت و بهای
آن را به یادبود شوهر فقیدش خلبان رضا محبّی
و نوجوان جگرگوشۀ پرپرشده اش سعید محبّی
صرف ادامه ی این کار فرهنگی پرارزش کرد
وتمامی مخارج وهزینه های سنگین چاپ ونشر
را، از جلد سوّم ببعد، خود شخصاً بعهده گرفت
و در این راه آن قـدر ناملایمی ها و سختیها دید
که با وجـود فـداکاری های همیشگی و اراده ی
آهنینی که داشت ، سرانجام سلامتـی خود را از
دست داد وپس ازابتلا به سرطان خون، متاسّفانه
در تاریخ 4 بهمن 1388ش / 8 صفر 1431ق،
که دقیقاً برابراست با روز وفات سلمان فارسی،
دار فانی را وداع گـفت و در بستر خاک آرمید.
براستی تاریخ تشیّع، همواره شاهد فداکاریـهای
چنین مادران دلـسوخته ای است که به حضرت
فاطمۀ زهرا ( ع ) و حضرت زینب کبری ( ع ) در
فـداکاری و از جان و مال خود گذشتن ، به نیّت
پاسداری ازحریم اهل بیت ( ع ) واحیاء امرایشان،
تأسّی جُسـته انـد و همواره غریبانه به جامعۀ ما
خدمت نموده ومشکلات ورنجها را بخود هموار
نموده اند. روحش شاد و روانش فرخنده باد، که
مادری دلسوز برای همگی نویسندگان بود.
مدیریّت مالی این بنیاد، اکنون با دختر آن مرحومه
سرکار خانم فائزه محبّی است، که بلافاصله پس
از درگذشت مادر، جهت ادامه دادن راه آن بانوی
فرهنگ پرور فداکار، با رضایت پسر آن مرحومه
آقای نادر محبّی، و با کمک های مالی همیشگی
آقای عنایت اتحاد - خواهـر زادۀ آن مرحومه -
تکیه بر جای خالی مادر زده و اکنون در صـدد
اتمـام چاپ جلد چهاردهم دایرة المعارف تشیّع،
کـه با مقالـه ی " کربلا " آغاز می گردد، هستند.
احتمال می رود، که حجم این دایرة المعارف به
بیست جلد برسد و پس از اتمام بیست جلد، یک
مُستدرَک دایرة المعارف تشیّع، برای مدخل های
افزوده شده ویا از قلم افتاده، نیز تدوین شود. در
اینصورت، بیش ازپیش برعظمت دایرة المعارف
تشیّع - این یادگار 20 ساله ی مرحومۀ مغفوره
خانم فهیمۀ محبّی و این تحقیق فرهنگی بیست و
چند ساله ی نویسندگان ومحققان شیعه و ایران -
افزوده خواه . . .

بپرس