ربع رشیدی

لغت نامه دهخدا

ربع رشیدی. [ رَ ع ِ رَ ] ( اِخ ) نام قلعه ای است مخروبه وبزرگ و تاریخی در آخر محله ششکلان تبریز که به محله باغمیشه و دلیانکوه یا تبلانکوه منتهی میشود و در دامنه کوه سرخاب در محلی باصفا و مرتفع واقع شده است.این بنا از یادگارهای خواجه رشیدالدین فضل اﷲ همدانی ( 645 - 718 هَ. ق. ) وزیر نامی سلطان محمد خدابنده و مؤلف جامعالتواریخ رشیدی است که در اوایل قرن هشتم و یا اواخر قرن هفتم هجری بنا شد و برحسب نوشته مورخان و جهانگردان بزرگ دارای وسعت و عظمت زمین با بناهای بیشمار از قبیل مسجد و مدرسه و دارالشفا و کتابخانه و گنبدی برای مدفن خواجه رشیدالدین بوده از اینرو برخی آنرا «شهرچه »ای نام نهاده اند. این بنا مثل بیشتر شهرهای قدیم دارای حصار و بارویی عظیم است و کتابخانه آن بزرگترین کتابخانه های عصر بشمار میرفته و مدرسه آن مرکز بزرگ تحصیلات دانش پژوهان بوده است و نامه خود خواجه که به دو پسرش خواجه جلال الدین حاکم رم و خواجه سعدالدین درباره ساختمان این بنا نوشته گواه صادقی بر عظمت و شکوه آن میباشد. از مضمون این دو نامه مستفاد میشود که در آن زمان ربع رشیدی بمنزله دانشگاهی بوده که از هر علمی در آنجا شعبه ای تأسیس شده و شش هزار تن دانشجو در آن بکسب علوم میپرداخته اند و خواجه اوقافی برای تکمیل کتابخانه و مدرسه و نشر کتب و تأمین هزینه زندگی و تحصیل طلاب علوم مختلف اختصاص داده و دانشمندان بزرگ از هر کرانه گرد کرده و بکار تألیف و تدریس گماشته و مقرری آبرومندی برای آنان تعیین کرده بوده است و از آنجمله پنجاه پزشک حاذق و چندین جراح از هند و مصر و چین و شام در آنجا سکونت داشته اند. شاردن سیاح معروف فرانسوی که در سال 1084 هَ. ق. به ایران مسافرت کرده در ضمن شرح و تعریف این قلعه گوید: صد سال قبل شاه عباس کبیر دستور بتعمیر آن داد ولی شاهان دیگر صفوی توجهی بدان نکردند و دوباره ویران شد.
اوحدی مراغه ای در جام جم خود که آنرا به تشویق خواجه غیاث الدین محمد فرزند خواجه رشیدالدین فضل اﷲ سروده و عمارت ربع رشیدی را بچشم خود دیده قطعات و اشعاری چند در تعریف و توصیف آن بنظم آورده که اینک چندبیت از وصف بنای ربع رشیدی نقل میشود:
ای همایون بنای فرخنده
که شد از رونقت طرب زنده
طاق کسری ز دفترت کسری است
هشت جنت ز گلشنت قصری است
خاکت از مشک و سنگت از مرمر
بادت از خلد و آبت از کوثر
چون ز سرخاب روی شاهد سنگ بیشتر بخوانید ...

فرهنگ فارسی

مجموعه ساختمانهایی که در اواخر قرن هفتم یا اوایل قرن هشتم ه. ق .بامر خواجه رشیدالدین فضل الله ( ه.م. ) ساخته و پرداخته شد و آن در آخر محله ششگانه تبریز که بمحله باغمیشه منتهی میشود در طرف چپ در دامنه کوه سرخاب در محلی بسیار باصفا واقع و از هر طرف محدود بباغها وانبوه اشجار است و از حیث آب و هوا بهترین نقطه تبریز بشمار میرود . عمارات عالی ربع رشیدی بقدری وسیع بود که خود محله ای را تشکیل میداد شامل عمارات متعدد از قبیل مدرسه و دارالشفائ و دارالسیاده و مسجد و کتابخانه و ضرابخانه و خانقاه و دارالصنایع کارخانه نساجی و کاغذ سازی و گنبدی برای مدفن رشیدالدین .
نام قلعه ایست مخروبه و بزرگ و تاریخی در آخر محله ششکلان تبریز که به محله باغمیشه و دلیانکوه یا تبلانکوه منتهی میشود و در دامنه کوه سرخاب در محلی با صفا و مرتفع واقع شده است .

دانشنامه آزاد فارسی

رَبْعِ رَشیدی
رَبْعِ رَشیدی (بازسازی شده)
(یا: مجموعۀ رشیدی) شهرکی علمی و دانشگاهی. در ۷۰۰ق به دستور خواجه رشید الدین فضل الله همدانی در شمال شرق باروی شهر تبریز در محلۀ باغمیشه در دامنۀ کوه سرخاب در محلی سرسبز و باصفا احداث شد. بقایای آن در حد فاصل خیابان های جباری و آیت الله فخرنیای شهر تبریز وجود دارد. این دانشگاه شامل چهاردانشکده در چهار طرف بود و شهرت آن به نام ربع رشیدی برگرفته از اربع (عدد ۴عربی) است. در این مجموعه مسجد زمستانه و تابستانه، بازار، کتابخانه، دارالشفا، خانقاه، دارالصنایع شامل کارگاه های کاغذسازی، رنگرزی و بافندگی، گرمابه، چند کاروان سرا، چند آسیاب، صدها مغازه و حجره و ۳۰هزار خانۀ مسکونی و دیگر بناهای شهری وجود داشت. در بیمارستان آن پزشکانی از کشورهایی چون هند، چین، مصر و شام، طبابت می کردند و در مدرسۀ آن فقها و محدثانی با ملیت های مختلف به تدریس و تحقیق اشتغال داشتند. کتابخانۀ غنی آن دارای ۱۰۰هزار جلد کتاب بود، و در باغ های آن گیاهان مختلف کشت و آزمایش می شد. این شهرک در دوران اوج حیات خود، مورد مراجعۀ مستقیم دانشمندان معروف جهان ازجمله پزشکان و محققان یونان، رم، مصر، چین و دیگرممالک آن روز آسیا و اروپا بود. پس از قتل رشیدالدین فضل الله در ۷۱۸ق، ربع رشیدی غارت و روبه ویرانی نهاد. در ۱۰۱۹ق، به دستور شاه عباس اول صفوی برای مقابله با تهاجم عثمانی ها قلعه ای با نام رشیدیه، با استفاده از مصالح ربع رشیدی، شنب غازان (مقبرۀ غازان خان)، مقبرةالشعرا، ارگ علی شاه و گورستان های تاریخی تبریز در ربع رشیدی احداث شد. چهار پایۀ موجود از برج قدیمی در محل ربع رشیدی، به قلعۀ رشیدیه تعلق دارند و نشانه های راه زیرزمینی یا نقب قلعه به میان شهر در پای برج ها به چشم می خورد. شاردن زمانی از این عمارت دیدن کرده که ویران و معروف به قلعۀ رشیدی بوده است. کاوش های باستا ن شناسی نشان می دهد که ربع رشیدی و نشانه هایش ۳متر پایین تر از سطح کنونی قرار دارد. در کاوش های اخیر بخش هایی از یک حمام متعلّق به دورۀ ایلخانی شامل رختکن، تون و حوضچه آب کشف شده است. این نخستین آثار ایلخانی است که در این منطقه کشف می شود. مقبرۀ خواجه رشید که از آن به عنوان جفت گنبد سلطانیه نام برده می شود، در ربع رشیدی وجود داشت و جسد خواجه در آن مدفون بود. وقف نامه این مجتمع همراه با شاهنامۀ بایسنقری در فهرست مستند سازمان یونسکو در ۱۳۸۶ش به ثبت رسیده است.

پیشنهاد کاربران

بنام خدا
باسلام، ربع رشیدی ناحیه ای در تبریز هست که در قرن هفتم توسط خواجه رشید الدین فضل الله به صورت یک شهرک دانشگاهی ایجاد شدو در ان کتابخانه ای با 60 هزار عنوان کتاب که هزار قران که با اب طلا تحریر شده بودند و دانشجویان در انجا خوابگاه و انواع اوازم ضروری را داشتند خاطر نشان میسازم که خواجه یهودی مسلمان شده بود و کتابی مفصل در خصوص تاریخ جهان به نام جامع التوا ریخ رشیدی نامیده میشود و شهرت جهانی دارد و کاترمر فرانسوی انرا ترجمه و فسمت تاریخ مغول را در1836در قطع رحلی چاپ کرد کارل یان انگلیسی نیز قسمت دیگری که مربوط به غازان خان بود چاپکرد والخ ولی کسی به طور کامل انرا تنقیح نکرده بود که اقای محمد روشن با بیش از یک دهه زحمت انرا تصحیح و در 17 جاد به چاپ رساندخواجه به اتهام مسموم کردن غرمانروای مغول کشته شد و تمامی شهرک نیز تحریب شد و خواجه وقف نامه ای تنظیم کرده بودکه در حفاری بدست امد و در کتابخانه ملی تبریز محفوظ و پس از شاهنامه بایسنغری دومین اثر مهم هست که هر دو در1387ش در حافظه جهانی یونسکو ثبت شدند ود ر دهه 50 توسط ایرج افشار و مینوی در قطع بزرگ چاپ عکسی و با تصحبح ان به صورت معمولی وفارسی نیز طبع شدند که فطع ان بزرگ هست. این کتاب گرا نبها از یک خانواده اصیل ترریزی با درایت یکی از نمایندگان مجلس ابتیاع و به کتابخانه تبریز تحویل داده شد و از خطر خروج از کشور و فروش در حراجی های کریستی و ساتبی نجات یافت و یکی از اثار بی قیمت ابران هست و پژوهش گران خارجی جهت استفاده به تبریز میایند یک سال بعد از قتل خواجه رشید فرمانروای مغول که اسلام اورده بودقبر وی را نبش و در گورستان بهودیان در دامنه کوه سهند دفن شد.
...
[مشاهده متن کامل]

بپرس