[ویکی فقه] رساله جهادیه (کتاب). «رساله جهادیه» اثر سید میرزا ابو القاسم قائم مقام فراهانی فرزند میرزا عیسی بن محمد، متوفای ۱۲۵۱، وزیر فتحعلی شاه و از نویسندگان عصر خود بوده و دارای آثار متعددی است.
محقق در مقدمه آورده است که: در سال ۱۲۴۲ یعنی بیش از یک صد و نود سال قبل روسیه تزاری به کشور اسلامی ایران حمله کرد و آتش جنگ میان دو کشور درگرفت.در آن برهه از زمان عده زیادی از علمای اسلام با تدوین کتاب ها و رساله های گوناگون حکم جهاد با کفار را به طور مستدل و مشروح بیان کرده اند.این رساله ها با عنوان جهادیه شناخته می شود. رساله حاضر از جمله این جهادیه هاست که در پی اثبات وجوب جهاد در موارد خاص، در زمان غیبت امام معصوم علیه السلام است.
ساختار کتاب
این نوشتار، از یک مقدمه مفصل که توسط محقق به نگارش درآمده و متن اصلی، ترکیب شده است. مقدمه به معرفی برخی از رساله های جهادیه و این رساله، مؤلف آن و بیان اوضاع تاریخی اجتماعی عصر مؤلف و علل به نگارش درآمدن جهادیه ها و معرفی نسخه ها پرداخته است. قائم مقام فراهانی بدون تبویب و فصل بندی مطالب ابتدا جهاد را به ۲ قسم دعوتی و دفاعی و جهاد دفاعی را به ۴ قسم تقسیم کرده و به شیوه تحلیلی جهاد دفاعی را در عصر غیبت واجب دانسته است.
گزارش محتوا
۱. نویسنده پس از حمد خدا و صلوات بر انبیا و اولیا به مدح سلطان وقت، فتحعلی شاه، پرداخته که محقق از ذکر آن در این مجموعه خودداری کرده است. وی بدون مقدمه، جهاد را به دو قسم (دعوتی و دفاعی) تقسیم نموده و نوع اول که اختصاص به زمان حضور امام معصوم علیه السلام و نایب خاص وی دارد را به گسیل کردن لشکر برای دعوت کفار به اسلام تعریف کرده و نوع دوم را در چهار بخش تبیین نموده است:۱. جهادی که برای حفظ بیضه اسلام هنگام هجوم کفار برای تسخیر بلاد اسلامی و تسلط بر مسلمانان و اعلان شعائر کفر و اضمحلال کلمه اسلام صورت می گیرد.۲. جهادی که برای دفع تسلط کفار بر جان و ناموس مسلمانان انجام می گیرد.۳. جهادی که برای دفع جماعتی از کفار که با عده ای مسلمانان درگیر شده اند و احتمال آن می رود که بر مسلمانان مسلط شوند، صورت می گیرد.۴. جهادی که برای اخراج کفار از بلاد و اراضی مسلمانان پس از تصرف بلاد اسلامی صورت می پذیرد.وی همه این اقسام را از مهم ترین ارکان دین و موجب نظم در امور و حفظ شعایر اسلامی می داند و آن را پس از عقاید دینیه از اهم امور و افضل اعمال و به جهاتی آن را برتر از نماز یومیه دانسته است.۲. در ادامه، برخی آیات قرآنی و روایات معصومان علیهم السّلام در باره فضیلت جهاد و مبارزه علیه کافران و ظالمان را ذکر کرده و از آن نتیجه می گیرد که جهاد اختصاص به زمان حضور امام معصوم علیهم السّلام ندارد و حتی زمان غیبت افضل است. سپس وجوب مطلق جهاد را به کتاب ، سنت و اجماع امت مستند کرده و بر این باور است که اصحاب و فقهای گذشته به وجوب جهاد دفاعی تصریح نموده اند. وی نام بیش از بیست منبع فقهی شیعه ، از قدما و متاخرین را ذکر می کند که این مطلب را به صراحت بیان کرده اند. این مهم نزد وی واجب کفایی است که باید آنهایی که به معرکه نزدیک ترند اقدام کنند و اگر اقدام نکردند، رتبه های بعدی و هر کسی که علم به فتنه دارد اقدام نماید. نگارنده صورت های مختلف این واجب کفایی را نسبت به دور یا نزدیک بودن افراد و علم و عدم علم آنها مفصل بیان کرده است و آن قدر بر اهمیت آن تاکید دارد که حتی این بخش از جهاد را بر جهاد دعوتی که در زمان حضور امام معصوم انجام می پذیرد ترجیح داده است و می گوید: این جهاد برای دفع مفسدت است و آن برای جلب منفعت. و در این راه متابعت از سلاطین شیعه را واجب دانسته و همت پادشاه عهد خود را برای قیام علیه کفار ستوده و متن نامه آیت حق، کاشف الغطا را که به عنوان نایب امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) اذن جهاد داده و امر ریاست این جهاد را به پادشاه قاجار تفویض کرده ارائه نموده است. محقق در ذیل این اجازه اذن دیگری را از کاشف الغطا به زبان عربی نقل می کند که در کشف الغطا موجود است و از وجود آن نامه اظهار بی اطلاعی می کند و می گوید چنین نامه ای به دست ما نرسیده است.۳. مؤلف هم چنین به بیان تفاوت های جهاد دعوتی و جهاد دفاعی پرداخته و افضلیت جهاد دفاعی را بدین گونه بیان کرده است:۱. نوع اول به زمان حضور معصوم علیه السلام اختصاص دارد؛ ولی جهاد دفاعی در همه زمان ها قابل اجراست.۲. جهاد دفاعی چون دفع مفسده از بلاد مسلمانان است، اهمیتش بیشتر می باشد.۳. در جهاد دعوتی بیماران، ناتوانان، نابینایان، زمین گیرها، زنان ، فقیران ، برده ها ، بده کاران که موسم بدهی شان رسیده باشد، کسانی که نفقه واجب بر گردنشان است و کسانی که حج واجب بر عهده شان است استثنا شده اند؛ ولی جهاد دفاعی مشروط به این شرایط نیست و تنها قدرت جهاد کننده ملاک وجوب است و تا زمانی که دفع کفار نشده بر همه واجب است، قیام کنند.۴. در جهاد دعوتی در سال یک بار جنگ اتفاق می افتد و آن هم در غیر ماه های حرام باید باشد ولی جهاد دفاعی در هر زمانی جایز است.او کشته شدگان در دفاع از کیان مسلمانان را شهید می داند و غسل و کفن را برای آنها ساقط کرده است.۵. در جهاد دفاعی، بخشش مال اگر چه به دهنده ضرر وارد کند ولی توان بخشیدن داشته باشد، واجب است به جنگ کمک کند؛ ولی در جهاد دعوتی چنین نیست و اگر به شخص ضرر می رساند لازم نیست، ببخشد.۶. در جهاد دفاعی هنگام ضرورت می شود به اجبار از مردم اموالشان را برای جنگ گرفت؛ ولی در جهاد دعوتی چنین نیست.۷. در جهاد دعوتی فقط با کفار می شود محاربه کرد؛ ولی در جهاد دفاعی حتی اگر گروهی از مسلمانان به طمع دنیا و حب ریاست به جنگ با دولت اسلامی و مسلمانان برخیزند و یا اینکه به کفار و دشمنان اسلام کمک کنند، با آنها می شود جنگید و آنها در صورتی که عملشان به قدرت گرفتن کفار و محو شدن دین منجر شود مرتد از دین اسلام هستند.۴. در ادامه به شرح چند اصطلاح مرتبط با جهاد پرداخته است که عبارتند از: اراضی خراجیه ، اراضی مفتوحه عنوه ، جزیه ، مال صلح شده با کفار، انفال که در اختیار امام است، غنیمت جنگی ، عقد امان، مهادنه .
نسخه شناسی
...
محقق در مقدمه آورده است که: در سال ۱۲۴۲ یعنی بیش از یک صد و نود سال قبل روسیه تزاری به کشور اسلامی ایران حمله کرد و آتش جنگ میان دو کشور درگرفت.در آن برهه از زمان عده زیادی از علمای اسلام با تدوین کتاب ها و رساله های گوناگون حکم جهاد با کفار را به طور مستدل و مشروح بیان کرده اند.این رساله ها با عنوان جهادیه شناخته می شود. رساله حاضر از جمله این جهادیه هاست که در پی اثبات وجوب جهاد در موارد خاص، در زمان غیبت امام معصوم علیه السلام است.
ساختار کتاب
این نوشتار، از یک مقدمه مفصل که توسط محقق به نگارش درآمده و متن اصلی، ترکیب شده است. مقدمه به معرفی برخی از رساله های جهادیه و این رساله، مؤلف آن و بیان اوضاع تاریخی اجتماعی عصر مؤلف و علل به نگارش درآمدن جهادیه ها و معرفی نسخه ها پرداخته است. قائم مقام فراهانی بدون تبویب و فصل بندی مطالب ابتدا جهاد را به ۲ قسم دعوتی و دفاعی و جهاد دفاعی را به ۴ قسم تقسیم کرده و به شیوه تحلیلی جهاد دفاعی را در عصر غیبت واجب دانسته است.
گزارش محتوا
۱. نویسنده پس از حمد خدا و صلوات بر انبیا و اولیا به مدح سلطان وقت، فتحعلی شاه، پرداخته که محقق از ذکر آن در این مجموعه خودداری کرده است. وی بدون مقدمه، جهاد را به دو قسم (دعوتی و دفاعی) تقسیم نموده و نوع اول که اختصاص به زمان حضور امام معصوم علیه السلام و نایب خاص وی دارد را به گسیل کردن لشکر برای دعوت کفار به اسلام تعریف کرده و نوع دوم را در چهار بخش تبیین نموده است:۱. جهادی که برای حفظ بیضه اسلام هنگام هجوم کفار برای تسخیر بلاد اسلامی و تسلط بر مسلمانان و اعلان شعائر کفر و اضمحلال کلمه اسلام صورت می گیرد.۲. جهادی که برای دفع تسلط کفار بر جان و ناموس مسلمانان انجام می گیرد.۳. جهادی که برای دفع جماعتی از کفار که با عده ای مسلمانان درگیر شده اند و احتمال آن می رود که بر مسلمانان مسلط شوند، صورت می گیرد.۴. جهادی که برای اخراج کفار از بلاد و اراضی مسلمانان پس از تصرف بلاد اسلامی صورت می پذیرد.وی همه این اقسام را از مهم ترین ارکان دین و موجب نظم در امور و حفظ شعایر اسلامی می داند و آن را پس از عقاید دینیه از اهم امور و افضل اعمال و به جهاتی آن را برتر از نماز یومیه دانسته است.۲. در ادامه، برخی آیات قرآنی و روایات معصومان علیهم السّلام در باره فضیلت جهاد و مبارزه علیه کافران و ظالمان را ذکر کرده و از آن نتیجه می گیرد که جهاد اختصاص به زمان حضور امام معصوم علیهم السّلام ندارد و حتی زمان غیبت افضل است. سپس وجوب مطلق جهاد را به کتاب ، سنت و اجماع امت مستند کرده و بر این باور است که اصحاب و فقهای گذشته به وجوب جهاد دفاعی تصریح نموده اند. وی نام بیش از بیست منبع فقهی شیعه ، از قدما و متاخرین را ذکر می کند که این مطلب را به صراحت بیان کرده اند. این مهم نزد وی واجب کفایی است که باید آنهایی که به معرکه نزدیک ترند اقدام کنند و اگر اقدام نکردند، رتبه های بعدی و هر کسی که علم به فتنه دارد اقدام نماید. نگارنده صورت های مختلف این واجب کفایی را نسبت به دور یا نزدیک بودن افراد و علم و عدم علم آنها مفصل بیان کرده است و آن قدر بر اهمیت آن تاکید دارد که حتی این بخش از جهاد را بر جهاد دعوتی که در زمان حضور امام معصوم انجام می پذیرد ترجیح داده است و می گوید: این جهاد برای دفع مفسدت است و آن برای جلب منفعت. و در این راه متابعت از سلاطین شیعه را واجب دانسته و همت پادشاه عهد خود را برای قیام علیه کفار ستوده و متن نامه آیت حق، کاشف الغطا را که به عنوان نایب امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) اذن جهاد داده و امر ریاست این جهاد را به پادشاه قاجار تفویض کرده ارائه نموده است. محقق در ذیل این اجازه اذن دیگری را از کاشف الغطا به زبان عربی نقل می کند که در کشف الغطا موجود است و از وجود آن نامه اظهار بی اطلاعی می کند و می گوید چنین نامه ای به دست ما نرسیده است.۳. مؤلف هم چنین به بیان تفاوت های جهاد دعوتی و جهاد دفاعی پرداخته و افضلیت جهاد دفاعی را بدین گونه بیان کرده است:۱. نوع اول به زمان حضور معصوم علیه السلام اختصاص دارد؛ ولی جهاد دفاعی در همه زمان ها قابل اجراست.۲. جهاد دفاعی چون دفع مفسده از بلاد مسلمانان است، اهمیتش بیشتر می باشد.۳. در جهاد دعوتی بیماران، ناتوانان، نابینایان، زمین گیرها، زنان ، فقیران ، برده ها ، بده کاران که موسم بدهی شان رسیده باشد، کسانی که نفقه واجب بر گردنشان است و کسانی که حج واجب بر عهده شان است استثنا شده اند؛ ولی جهاد دفاعی مشروط به این شرایط نیست و تنها قدرت جهاد کننده ملاک وجوب است و تا زمانی که دفع کفار نشده بر همه واجب است، قیام کنند.۴. در جهاد دعوتی در سال یک بار جنگ اتفاق می افتد و آن هم در غیر ماه های حرام باید باشد ولی جهاد دفاعی در هر زمانی جایز است.او کشته شدگان در دفاع از کیان مسلمانان را شهید می داند و غسل و کفن را برای آنها ساقط کرده است.۵. در جهاد دفاعی، بخشش مال اگر چه به دهنده ضرر وارد کند ولی توان بخشیدن داشته باشد، واجب است به جنگ کمک کند؛ ولی در جهاد دعوتی چنین نیست و اگر به شخص ضرر می رساند لازم نیست، ببخشد.۶. در جهاد دفاعی هنگام ضرورت می شود به اجبار از مردم اموالشان را برای جنگ گرفت؛ ولی در جهاد دعوتی چنین نیست.۷. در جهاد دعوتی فقط با کفار می شود محاربه کرد؛ ولی در جهاد دفاعی حتی اگر گروهی از مسلمانان به طمع دنیا و حب ریاست به جنگ با دولت اسلامی و مسلمانان برخیزند و یا اینکه به کفار و دشمنان اسلام کمک کنند، با آنها می شود جنگید و آنها در صورتی که عملشان به قدرت گرفتن کفار و محو شدن دین منجر شود مرتد از دین اسلام هستند.۴. در ادامه به شرح چند اصطلاح مرتبط با جهاد پرداخته است که عبارتند از: اراضی خراجیه ، اراضی مفتوحه عنوه ، جزیه ، مال صلح شده با کفار، انفال که در اختیار امام است، غنیمت جنگی ، عقد امان، مهادنه .
نسخه شناسی
...
wikifeqh: رساله_جهادیه_(کتاب)