زاوه

زاوه، نام قدیمی تربت حیدریه و هم اکنون نام روستایی در دهستان زاوه بخش مرکزی شهرستان زاوه استان خراسان رضوی ایران است.
زاوه، نام کهن شهر تربت حیدریه، احتمالاً تا پیش از قرن نهم هجری بوده است، و از آن زمان به نام قطب الدین حیدر به تدریج تربت قطب الدین حیدر و بعدها تربت حیدری نام گرفت و سرانجام، به تربت حیدریه معروف شد. [ ۱]
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ جمعیت این روستا ۱٬۸۰۹ نفر ( در ۵۱۹ خانوار ) بوده است. [ ۲]
تنوع آب و هوایی روستای زاوه متنوع است به نحوی که آب و هوای تابستانی آن تحت تأثیر اقلیم گرم و خشک کویری و آب و هوای زمستان آن تأثیر گرفته از سیکلون های هوای سرد است. [ ۳]
اقتصاد روستای زاوه بر مبنای کشاورزی و دامپروری است. محصولات اصلی این روستا زعفران و انگور است. [ ۴] [ ۵] آب این روستا در قدیم از قناتی به نام قنات امرآباد تأمین می شده است. [ ۶] همچنین فرت بافی و قالیبافی پیشه اکثر زنان این روستا بوده است که البته امروزه کمتر نشانی از این پیشه ها در روستای زاوه یافت می شود. [ ۷]
بر اساس باورهای افسانه ای ایرانیان بنای زاوه یا زو که نام امروزی آن تربت حیدریه می باشد در دوره پیشدادیان شاهنامه فردوسی وجود داشته و در آن زمان در این دیار پادشاه زو یا زوتهماسب با تورانیان مبارزه کرد. [ ۸]
بر اساس مطالعات تاریخی، اولین نشانه های زیست انسانی در زاوه به دوران ماقبل تاریخ بازمی گردد. پس از آن نیز زاوه یکی از آبادی های پر رونق در قلمرو پارتیان بوده است. در صحت این ادعا می توان گفت که بر اساس تواریخ، زاوه یکی از مناطقی بوده است که مورد لشکر کشی اعراب قرار گرفته است، که این خود دلیل خوبی بر قدمت و وجوداین شهر پیش از اسلام است. پس از حمله مغول، این منطقه نیز از تاخت و تاز مغولان مستثنی نشد. اما به روایت آثار تاریخی، مردم این ناحیه مقاومت بسیاری در مقابل مغولان داشته اند. قتل عام مردم زاوه از اولین قتل عام های مغول در ایران بوده است و مردمان شجاع زاوه اولین کسانی بودند که در نیشابور علیه مغولان ایستادند. تحت تأثیر این واقعه بود که مجیرالملک رخی و ضیاء زوزنی از وزرای خراسانی که خود از برخاستگان همین منطقه بودند که پس از حمله مغولان و شکست از آنها همانند دیگر شهرهای ایران تسلیم شدند. موید ثابتی در کتابی به نام تاریخ نیشابور تصویری از زاوه در این دوران را اینچنین به دست داده است: