زبان ترکی عثمانی

زبان ترکی عثمانی یا زبان عثمانی ( به ترکی عثمانی: لسان عثمانی ) زبان رایج و غالب در امپراتوری عثمانی بود. این زبان شمار فراوانی وام واژهٔ عربی و فارسی داشت و با الفبای عربی نوشته می شد. در دوران اقتدار امپراتوری عثمانی ( سدهٔ ۱۶ام میلادی ) ، شمارهٔ واژگان بیگانه در ادبیات ترکی از واژه های بومیِ ترکی بسیار افزون تر بود، [ ۲] تا آنجا که میزان واژه های فارسی و عربی در برخی از نوشته ها تا ۸۸ درصد نیز می رسید. [ ۳]
سرانجامْ ترکی عثمانی به شکل هنگفتی از زبان طبقهٔ پایین و قشر کم سوادتر و روستاییِ جامعه که به ترکی عامیانه صحبت می کردند، فاصله گرفت؛ تا اندازه ای که ترکی عثمانی برای این گروه از جامعه نامفهوم و غامض و گُنگ می نمود. ترکی عامیانه که پایه و اساس ترکی نوینِ امروزی است، به مراتب واژه های بیگانهٔ کمتری را در خود جای داده بود. [ ۴]
شعری از کتاب وحدت نامه نوشتهٔ اسحاق خواجه:[ ۵]
شعری از کتاب عثمانلی شاعرلری نوشته معلم ناجی:[ ۶]
ای کمان ابروسنه پیوسته قربان اولدیغم
زلف شوریده ک غمندندر پریشان اولدیغم
فهرست واژگان جایگزین شدهٔ در ترکی به صدها واژه می رسد که برخی از آنها در جدول زیر آورده شده است:
• حالت نهادی و راییِ ناشناس ( مفعولیِ نکره ) : Ø، بدون پسوند.
مثال: «گول» göl = دریاچه، دریاچه ای
«چوربه» çorba = شوربا
«گیجه» gice = شب
«طاوشان گترمش» tavşan getirmiş = او خرگوشی آورد.
• حالت اضافه: پسوند «ڭ/نڭ‎». این پسوند به مضافٌ الیه افزوده می شد. برای واژه های مختوم به همخوان از «ڭ» ( برای نمونه: کتابڭ ) و برای واژه های مختوم به واکه از «نڭ» ( برای نمونه: پاشانڭ ) استفاده می شد.
«پاشانڭ کتابی» Paşanın kitabı = کتابِ پاشا
«کتابڭ جلدی» kitabın cildi = جلدِ کتاب
• حالت راییِ شناس ( مفعولیِ معرفه ) : پسوند «ی» به مفعولِ معرفه افزوده می شد.
مثال: «طاوشانی گترمش» tavşanı getürmiş = او خرگوش را آورد.
واکه های u و ü برخلاف ترکی نوین در خط عثمانی تمیز داده نمی شدند.
• حالت مکانی ( اَندَری ) : پسوند «ده» de/ - da -
مثال:
«مکتبده» mektebde = در مدرسه
«قفصده» kafesde = در قفس
«باشده» başda = در آغاز
«شهرده» şehirde = در شهر
• حالت بایی: پس اضافهٔ «ایله» ile[ ۷]
صرف زمان گذشته به شرح زیر است: