زعفر جنی

[ویکی شیعه] زَعْفَر یا جعفر جِنّی در بعضی باورها رییس گروه جنیان در زمان واقعه عاشورا بوده است. بنابر بعضی نقل ها وی به امام حسین (ع) پیشنهاد کمک داده ولی امام قبول نکرده است. داستان زعفر جنی و حضور او در کربلا از مطالب چالش برانگیز تاریخ عاشورا است که البته در منابع معتبر شیعی اثری از آن یافت نمی شود. ملاحسین واعظ کاشفی در کتاب روضة الشهدا داستانی مفصل درباره او نقل می کند و در مقابل مرتضی مطهری آن را از تحریفات عاشورا دانسته و ناشی از داستان پردازی کاشفی می داند. در فرهنگ عامیانه برخی مناطق ایران از زعفر جنی یاد می‎شود و در مراسم هایی چون تعزیه‎ به تصویر کشیده می شود. از حضور زعفر در کربلا تصاویری نیز نقاشی شده است که یکی از آن‎ها کاشی کاری تکیه معاون الملک کرمانشاه است.
قضیه زعفر جنی و حضور وی در واقعه عاشورا در هیچ یک از منابع معتبر شیعه و تاریخ اسلام وجود ندارد. تنها نقل موجود درباره امام حسین(ع) و اجنه روایت مجلسی در کتاب بحار الانوار به نقل از شیخ مفیداز امام صادق (ع) است که به ملاقات عده ای از ملائکه و جن با امام حسین (ع) هنگام خروج از مدینه اشاره می کند و می افزاید که این عده به امام پیشنهاد یاری دادند ولی امام نپذیرفت. البته در این روایت نام، زمان ومکان خاصی ذکر نشده است. برخی محققان مانند میرزا حسین نوری و مرتضی مطهری قضیه زعفر جنی را از خرافات و تحریفات وارد شده در تاریخ عاشورا به شمار آورند. کتاب روضة الشهدا از زعفر جنی نام برده و مشخصات ظاهری وی را توصیف می کند، به جریان حضورش در کربلا و رد پیشنهاد یاری وی توسط امام حسین (ع) اشاره می نماید. به همین سبب نویسنده این کتاب را اولین نقل کننده و خالق این داستان می دانند.
در میان برخی افراد، جریانات بسیاری، پیرامون رابطه آیت الله بروجردی با زعفر جنی شهرت یافته است. به خصوص در رابطه با وقایع مرگ زعفر و و برگزاری مراسم ختم وی توسط این مرجع شیعه، حواشی مختلفی ذکر می شود. بنابر تحقیقات انجام شده، این مطالب سند مشخصی نداشته و در کتاب ها و خاطرات مربوط به شرح حال زندگی آیت الله بروجردی، مطلبی در باره آن وجود ندارد. با توجه به عدم وجود دلیل معتبر پیرامون آیت الله بروجردی و زعفر به نظر می رسد؛ در نقل های عامیانه درباره این موضوع اشتباهی بین این مرجع مشهور و مولفی هم نام وی، صورت گرفته است. سید علی اصغر شفیع جابلقی بروجردی (متوفی ۱۳۱۳ش) از عالمان بروجرد و صاحب کتاب طرائف المقال در این اثر به زعفر جنی اشاره کرده و به نقل از یکی از اساتید خود که وی را مورد وثوق و اطمینان توصیف می کند؛ جریان حضور زعفر در کربلا را حکایت می نماید. به نظر تشابه اسمی سیدعلی اصغر جابلقی با آیت الله بروجردی موجب گردیده که ناقلان داستان دچار اشتباه شده و تاییدات مربوط به جریانات زعفر جنی به این مرجع شیعه نسبت داده شود.

زعفر جنی ( به عربی: زعفر الجنی ) به باور برخی شیعیان، پادشاه جن های مسلمان بود و در واقعه کربلا مراسم عروسی خود را نیمه تمام گذاشت و با سپاهش به کمک حسین شتافت، اما حسین کمک او را نپذیرفت.
به عقیدهٔ سمهودی چاه ذات العلم روبروی الروحاء است. فیروزآبادی نیز در المغانم این چاه را بین مدینه و الصفراء روبروی الروحاء می داند. [ ۵] همچنین به نوشتهٔ ابن جبیر، ذات العلم به نام الروحاء نیز سرشناس است. [ ۶]
به روایت عده ای از مسلمانان، سپاه محمد بن عبدالله پس از پیروزی در جنگ «سکاسک و سکون» و در راه بازگشت، در بیابانی که چاه ذات العلم در آن است، اتراق کرد. علی بن ابی طالب به درون چاه رفت، و از جنیان ۲۰٬۰۰۰ تن را کشت. در این نبرد شاه جنیان به دست علی کشته شد، علی بر سر پسر تازه مسلمان شدهٔ او تاج شاهی نهاد، و او را زعفر نامید. [ ۷]
محمود امیدسالار از قول رینهولد لوفلر چنین روایت کرده است: «اندکی پس از آغار نبرد کربلا زعفر، شاه جنیان، به نزد حسین رفت، تا نیروهایش در خدمت او باشند. چون ناپیدایی جنیان ناجوانمردانه بود، پیشنهاد زعفر پذیرفته نشد. سپس او پیشنهاد کرد؛ تا نیروهایش به ریخت انسان ها درآیند، اما حسین همچنان مخالف بود. زعفر به خانه بازگشت و مخالفت حسین را به مادرش گفت. مادرش به او گفت چرا برگشتی؟ من چطور جواب مادرش فاطمه را بدهم؟ من تو را عاق می کنم. سپس زعفر و مادرش و گروهی از اجنه به سمت نینوا راهی شدند و با سر بریدهٔ حسین بن علی مواجه شدند و عروسی او به عزا تبدیل شد.
در دیوان دهخدا به کوشش محمد دبیرسیاقی آمده است:
دهخدا در لغت نامه زعفر را در نظر عامه پادشاه مسلمان جنی دانسته، که در روز عاشورا به یاری حسین بن علی شتافت؛ ولی اذن جهاد نیافت، چون حسین چنین گفت: «از انصاف و مردی دور است، که شما آنان را ببینید و ایشان شما را نبینند. »[ ۹]
به نوشتهٔ مجتبی مینوی و نقل از میرزا یحیی امام جمعه خویی، روضه خوانی در خوی مشهور به «آقا سید عظیم» مدعی رفاقت و ملاقات هفتگی با زعفر بود، اما امام جمعه روایت های سید عظیم را در کتابی نیافته بود. [ ۱۰]
عمان سامانی در گنجینة الاسرار به سرگذشت زعفرجنی پرداخته:[ ۱۱]
و همچنین به گفتگوی عارفی اهل مراقبه و مکاشفه با زعفر پرداخته است:[ ۱۲]
محمدباقر مجلسی در کتاب بحارالانوار سندی را از جعفر صادق به این شرح نقل می کند:[ ۱۳]