سال تولد سعدی

براساس تفسیرها و حدس هایی که از نوشته ها و سروده های خودِ سعدی در گلستان و بوستان می زنند، و با توجه به این که سعدی تاریخ پایانِ نوشته شدنِ این دو اثر را در خودِ آن ها مشخص کرده است، دو حدسِ اصلی در زادروز سعدی زده شده است:
نظر بیشترِ پژوهشگران، مبتنی بر آن بخشی از دیباچهٔ گلستان است که چنین می گوید:
یک شب تأمل ایام گذشته می کردم و بر عمرِ تلف کرده تأسف می خوردم و سنگِ سراچهٔ دل را به الماسِ آبِ دیده می سُفتم و این ابیات مناسبِ حالِ خود می گفتم:
همچنین، براساسِ بیتِ «ای که پنجاه رفت و در خوابی/ مگر این پنج روزه دریابی» و سایر شواهدِ این حکایت، سعدی را در سالِ ۶۵۶ قمری حدوداً پنجاه ساله می دانند، و در نتیجه زادروزِ وی را در حدود ۶۰۶ قمری می گیرند.
از طرف دیگر، عده ای، از جمله محیط طباطبایی در مقالهٔ «نکاتی در سرگذشت سعدی»، براساس حکایت مسجد جامع کاشغر از باب پنجم گلستان ( با شروع سالی «محمد خوارزمشاه، رحمت الله علیه، با ختا برای مصلحتی صلح اختیار کرد» ) که به صلح محمد خوارزمشاه، که در حدود سال ۶۱۰ قمری بوده است، اشاره می کند و سعدی را در آن تاریخ مشهور می نامد، و بیتی که مصراع «بیا ای که عمرت به هفتاد رفت» جزو آن است، از اوایل باب نهم بوستان، نتیجه می گیرد که سعدی حدود سال ۵۸۵ قمری، یعنی هفتاد سال پیش از نوشتن بوستان در ۶۵۵ قمری، متولد شده است. بیشتر پژوهندگان ( ازجمله بدیع الزمان فروزانفر در مقالهٔ «سعدی و سهروردی»، و عباس اقبال در مقدمهٔ کلیات سعدی ) این فرض را که خطابِ سعدی در آن بیتِ بوستان خودش بوده است، نپذیرفته اند. اشکال بزرگِ پذیرش چنین نظری آن است که سن سعدی را درهنگام درگذشتش به ۱۲۰ سال می رسانَد. حکایت جامعِ کاشغر نیز توسط فروزانفر و مجتبی مینوی داستان پردازی دانسته شده است. اما محمد قزوینی نظر مشخصی در این باره صادر نمی کند و می نویسد: «حکایت جامع کاشغر فی الواقع لاینحلّ است».
محققان جدیدتر، ازجمله ضیاء موحد ( موحد، ۱۳۷۴، صص۳۶–۴۲ ) ، کلاً این گونه استدلال در مورد تاریخ تولد سعدی را رد می کنند و اعتقاد دارند که شاعران کلاسیک ایران اهل «حدیث نفس» نبوده اند؛ بنابراین، نمی توان درستیِ هیچ یک از این دو تاریخ را تأیید کرد.