ستارۀ دوتایی (binary star)
(یا: ستارۀ مزدوج، ستارۀ مضاعف) زوج ستاره هایی که بر گرد مرکز جرم مشترکی مدارپیمایی می کنند. رصدها نشان می دهد که بسیاری از ستاره ها دوتایی و حتی چندتایی اند، مثلاً حَضار (آلفا قنطورُس)، نزدیک ترین منظومۀ ستاره ای به خورشید، ستاره ای سه تایی است. یکی از ستاره های واقع در منظومۀ دوتایی اپسیلون ارابه راناحتمالاً بزرگ ترین ستارۀ شناخته شده است. قطر این ستاره ۲,۸۰۰ برابر خورشید است و اگر در موقعیت خورشید بود عُطارِد، زهره، زمین، مریخ، مشتری، و زحلرا دربرمی گرفت. دوتایی طیفینوعی دوتایی است که اعضای آن به قدری به هم نزدیک اند که جدا از هم دیده نمی شوند، اما طیفشان هنگام مشاهده با طیف نما از هم تفکیک می شود. نوع دیگر ستاره های دوتایی، دوتایی گرفتی(کسوفی) و ستاره ای دوگانه است که دو مؤلفۀ آن به صورت دوره ای پس و پیش می شوند. هرگاه یکی از ستاره ها جلوی ستارۀ دیگر قرار گیرد، کل نوری که از آنها به زمین می رسد کاهش پیدا می کند. ستارۀ رأس الغول۱نخستین دوتایی گرفتی کشف شده است. جمینیانو مونتاناریدر ۱۶۷۰ آن را کشف کرد. آلفا قنطورُس دارای ستاره ای تقریباً همسان خورشید، و ستاره ای دیگر است که تقریباً یک سوم ستارۀ نخست درخشندگی دارد. فاصلۀ آنها از هم کمتر از فاصلۀ نپتونتا خورشید، یعنی کمتر از ۴.۴میلیارد کیلومتر است. هریک از این دو ستاره تقریباً هر ۸۰ سال مداری بیضوی را بر گرد دیگری طی می کند. ستارۀ بسیار کم فروغ تر سوم، یا پروکسیما قنطورُس، دورتر از آن است که مدار آن ها را به میزان قابل توجهی دچار اختلال کند. بررسی چنین منظومه هایی ارزشمند است و فقط از این راه اطلاعات قابل اعتماد در زمینۀ جرم ستاره ها به دست آمده است. ابعاد، شکل، و دمای مؤثر ستاره های معدودی نیز از راه بررسی چنین منظومه هایی به دست آمده اند. تا قرن ۱۸ و روزگار اخترشناس بریتانیایی زادۀ آلمان، ویلیام هرشل، ستاره های دوتایی دقیقاً رصد نشده بودند. هرشل دقیق ترین فهرست نامۀ ستاره های دوتایی زمان خود را تهیه، و ۸۴۸ ستارۀ دوتایی را ثبت کرد. اکنون دوتایی ها را از راه های متعددی می توان آشکارسازی کرد: با رصد مستقیم تلسکوپی(«دوتایی های مرئی»)؛ با تداخل سنج هایمناسب («دوتایی های تداخل سنجی۱۹»)؛ با توجه به تغییرات دوره ای حرکت خاص(«دوتایی های اخترسنجی»)؛ و تغییرات سرعت شعاعی(«دوتایی های طیفی»)؛ یا به صورت ستاره های متغیر(«دوتایی های گرفتی»). هر روش رصدی نمونه های متفاوتی از دوتایی ها را مشخص می کند. در رصدهای مرئی دوتایی های درازدوره فقط آن هایی مشخص می شوند که به اندازۀ کافی از هم جدا باشند. تداخل سنج ستاره هایی را تفکیک می کند که جدایی شان کمتر است اما به مؤلفه هایی محدود می شوند که تقریباً درخشش یکسانی دارند. زوج های نزدیکی را که تغییر سرعتشان زیاد است و کوتاه دوره اند بیشتر با طیف بینی مشخص می کنند. آشکارسازی به کمک نورسنجی محدود به منظومه هایی است که صفحۀ مداری آن ها تقریباً منطبق بر صفحۀ مداری زمین است. راه های رصد دوتایی های خاص هرچه بیشتر باشد، اطلاعاتی که از مؤلفه های فردی شان به دست می آید کامل تر است.
(یا: ستارۀ مزدوج، ستارۀ مضاعف) زوج ستاره هایی که بر گرد مرکز جرم مشترکی مدارپیمایی می کنند. رصدها نشان می دهد که بسیاری از ستاره ها دوتایی و حتی چندتایی اند، مثلاً حَضار (آلفا قنطورُس)، نزدیک ترین منظومۀ ستاره ای به خورشید، ستاره ای سه تایی است. یکی از ستاره های واقع در منظومۀ دوتایی اپسیلون ارابه راناحتمالاً بزرگ ترین ستارۀ شناخته شده است. قطر این ستاره ۲,۸۰۰ برابر خورشید است و اگر در موقعیت خورشید بود عُطارِد، زهره، زمین، مریخ، مشتری، و زحلرا دربرمی گرفت. دوتایی طیفینوعی دوتایی است که اعضای آن به قدری به هم نزدیک اند که جدا از هم دیده نمی شوند، اما طیفشان هنگام مشاهده با طیف نما از هم تفکیک می شود. نوع دیگر ستاره های دوتایی، دوتایی گرفتی(کسوفی) و ستاره ای دوگانه است که دو مؤلفۀ آن به صورت دوره ای پس و پیش می شوند. هرگاه یکی از ستاره ها جلوی ستارۀ دیگر قرار گیرد، کل نوری که از آنها به زمین می رسد کاهش پیدا می کند. ستارۀ رأس الغول۱نخستین دوتایی گرفتی کشف شده است. جمینیانو مونتاناریدر ۱۶۷۰ آن را کشف کرد. آلفا قنطورُس دارای ستاره ای تقریباً همسان خورشید، و ستاره ای دیگر است که تقریباً یک سوم ستارۀ نخست درخشندگی دارد. فاصلۀ آنها از هم کمتر از فاصلۀ نپتونتا خورشید، یعنی کمتر از ۴.۴میلیارد کیلومتر است. هریک از این دو ستاره تقریباً هر ۸۰ سال مداری بیضوی را بر گرد دیگری طی می کند. ستارۀ بسیار کم فروغ تر سوم، یا پروکسیما قنطورُس، دورتر از آن است که مدار آن ها را به میزان قابل توجهی دچار اختلال کند. بررسی چنین منظومه هایی ارزشمند است و فقط از این راه اطلاعات قابل اعتماد در زمینۀ جرم ستاره ها به دست آمده است. ابعاد، شکل، و دمای مؤثر ستاره های معدودی نیز از راه بررسی چنین منظومه هایی به دست آمده اند. تا قرن ۱۸ و روزگار اخترشناس بریتانیایی زادۀ آلمان، ویلیام هرشل، ستاره های دوتایی دقیقاً رصد نشده بودند. هرشل دقیق ترین فهرست نامۀ ستاره های دوتایی زمان خود را تهیه، و ۸۴۸ ستارۀ دوتایی را ثبت کرد. اکنون دوتایی ها را از راه های متعددی می توان آشکارسازی کرد: با رصد مستقیم تلسکوپی(«دوتایی های مرئی»)؛ با تداخل سنج هایمناسب («دوتایی های تداخل سنجی۱۹»)؛ با توجه به تغییرات دوره ای حرکت خاص(«دوتایی های اخترسنجی»)؛ و تغییرات سرعت شعاعی(«دوتایی های طیفی»)؛ یا به صورت ستاره های متغیر(«دوتایی های گرفتی»). هر روش رصدی نمونه های متفاوتی از دوتایی ها را مشخص می کند. در رصدهای مرئی دوتایی های درازدوره فقط آن هایی مشخص می شوند که به اندازۀ کافی از هم جدا باشند. تداخل سنج ستاره هایی را تفکیک می کند که جدایی شان کمتر است اما به مؤلفه هایی محدود می شوند که تقریباً درخشش یکسانی دارند. زوج های نزدیکی را که تغییر سرعتشان زیاد است و کوتاه دوره اند بیشتر با طیف بینی مشخص می کنند. آشکارسازی به کمک نورسنجی محدود به منظومه هایی است که صفحۀ مداری آن ها تقریباً منطبق بر صفحۀ مداری زمین است. راه های رصد دوتایی های خاص هرچه بیشتر باشد، اطلاعاتی که از مؤلفه های فردی شان به دست می آید کامل تر است.
wikijoo: ستاره_دوتایی