سجع

سَجْع
(در لغت به معنی آواز کبوتر) فنّی در نثر فارسی که در آن کلماتی بیاورند که هم وزن و در حرف رَوی و یا فقط در حرف رَوی مشترک باشند: «الهی، طاعت فرمودی و توفیق بازداشتی. از معصیت منع کردی؛ بر آن داشتی. ای دیرخشمِ زودآشتی. آخر مرا در فراق بگذاشتی» (خواجه عبدالله انصاری). سجع، بر سه نوع است: ۱. سجع متوازی، که در آن دو کلمۀ دارای سجع در وزن و حرفِ روی مشترک باشند. مانند «بوستان» و «دوستان» در این جملۀ خواجه عبدالله انصاری: «الهی اگر کاسنی تلخ است از بوستان است و اگر عبدالله مجرم است از دوستان است»؛ ۲. سجع مُطَرَّف، که دو کلمۀ دارای سجع در وزن متفاوت، ولی در حرف روی مشترک باشند. مانند «بار» و «دیدار»: «الهی، چون سگ را بار است و سنگ را دیدار...» (خواجه عبدالله انصاری)؛ ۳. سجع متوازن که دو کلمۀ پایان جمله در وزن مشترک باشند اما حرف روی آن ها مختلف باشد، مانند «بی دریغ» و «بی شمار»: «لطفِ بی دریغ و جود بی شمار». سجع از بارزترین مشخصات کلام در آثار منثور دورۀ جاهلی عرب است. این ویژگی سبکی در قرآن نیز به وفور یافت می شود. در نثر فارسی، سجع در آثار خواجه عبدالله انصاری شکوفا می شود و در گلستان سعدی ادامه می یابد. پس ازاین دوره، سجع را بیشتر در مقدمه های کتاب ها و در مقدمه های مکاتیب و منشأت رعایت می کرده اند. سجع از ابزارهای پرکاربردِ نثر مصنوع و فنی است. نثری که در آن سجع به کار رفته باشد نثر مسجع گویند.