[ویکی فقه] علامه ی بزرگ و نابغه ی سترگ، ضیاء الدین سید محمدحسین حسینی مرعشی شهرستانی از سادات حسینی مرعشی در روز پانزدهم شوال ۱۲۵۵ قمری در کرمانشاهبه دنیا آمد.
جدش سید محمدحسین حسینی مرعشی از عالمان کربلابود که بعد از ازدواج با دختر میرزا محمدمهدی موسوی شهرستانی (فقیه کربلا) به «شهرستانی» معروف شد. کتاب جلیس الابرار در شرح مشکلات اخبار به عربی و انیس الاخیار در شرح مشکلات اخبار به فارسی که مختصر کتاب جلیس الابراراست و معادن التحقیق در اصول فقه از آثار او است. او دو فرزند داشت: یکی سید محمدتقی (۱۳۰۷ قمری) پدر سید میرزا علی (متوفای ۱۳۵۵) و دیگری سید محمدعلی. پدرش، فقیه گرانقدر سید محمدعلی شهرستانی (متوفای ۱۲۸۷ قمری) از شاگردان سید محمد مجاهد است که آثار ارزشمندی مانند الاجماعیات، الکشکول، شرح تبصره، نتیجة الفکر فی الولایة علی البکر، رساله در نماز جمعه، رسالةفی بر الوالدین، حجیة المظنة، کتاب الطهارة، نجوم الفرقان، رسالةفی قرائة الماموم غیر المسبوق، الاعتکافیة، الرسائل الاصولیةشامل مباحث حقیقت شرعیه و صحیح و اعم و استعمال مشترک در بیشتر از یک معنا و مشتق و دوازده فرع از فروع استصحاب از خود به یادگار گذاشته است.گفتنی است آقا محمود بن آقا محمدعلی کرمانشاهی، نوه وحید بهبهانی در سال ۱۲۵۷ قمری به او اجازه اجتهاد داده است. میرزا محمد علی از پدرش محمد حسین شهرستانی و سید محمد مجاهدو حاج شیخ محمدتقی اصفهانی (صاحب کتاب هدایه المسترشدین) و سید محمد قصیر روایت می کند. او برای فرزندش محمدحسین، میرزا ابوالحسن کلهر، سید محسن بحرانی، میرزا محمد همدانی اجازه ی روایت صادر کرده است. مادرش فاطمه خانم، دختر آقا احمد کرمانشاهی از زنان مؤمن و با تقوا بود.آقا احمد کرمانشاهی نیز با خاندان شیخ محمدحسین اصفهانی (صاحب فصول الاصول ) و شیخ محمدتقی اصفهانی (صاحب حاشیه بر معالم) دو تن ـ از عالمان نامی در اصول فقه شیعه ـ وصلت داشته است. با توجه به این مقدمات روشن می شود که سید محمدحسین شهرستانی که در این مقاله در صدد بیان احوال او هستیم، از طرف پدر به سید محمدحسین شهرستانی داماد سید محمدمهدی شهرستانی می رسد و دختر شهرستانی مادر بزرگ پدری او است. آقا احمد کرمانشاهی جد مادری او است چنان که از طریق مادری به خاندان شیخ محمدتقی اصفهانی می رسد.دایی شهرستانی، شخصی به نام محمد ابراهیم کرمانشاهی بوده است. او عالمی فاضل بود. شهرستانی در احوالات خود می نویسد:«زمانی که حقیر در کرمانشاه متولد شدم، والدم در سفر بود. خال (دایی) مذکور (مراد محمدابراهیم است) به ایشان نوشت که خداوند مولودی به شما عطا کرده که با شما مفاخره می کند. می گوید: منم حسین و پدرم علی و مادرم فاطمه و جدم احمد و خالم ابراهیم! سید محمدحسین این نکته را به بیان دایی اش اضافه می کند: بلی و برادرم حسن و پسرانم علی و زین العابدین و دخترانم سکینه و فاطمه».
حیات علمی
سید محمدحسین از هفت سالگی مشغول به تحصیل شد. او مقدمات را در کرمانشاه گذراند و در مدتی کوتاه، قرآن را حفظ کرد. او در زمان تحصیل، کتاب صمدیه و الفیه را ـ که از کتب درسی حوزه های علمیه است ـ از حفظ کرد و بر کتاب الفیه شرحی نوشت. تحصیل و حفظ این کتب در حالی بود که سیزده بهار از عمرش بیش تر نگذشته بود. او دوره ی مقدمات را توانست در عرض سه سال به پایان برساند. بعد از آن، سید محمدحسین به کربلارفت و در حوزه ی درسی پدر بزرگوار خود شرکت کرد. او در سال ۱۲۸۲ قمری توانست از پدر اجازه روایت بگیرد.استاد مهم دیگر او شیخ محمدحسین فاضل اردکانی است. او با این که یکی از کوچک ترین شاگردان این استاد بود، استاد به او احترام زیاد می گذاشت و تا او در درس حاضر نمی شد، درس را شروع نمی کرد. فاضل اردکانی در شعبان سال ۱۲۸۷ قمری اجازه ی روایتی برای شهرستانی صادر کرده است. آیتالله مرعشی نجفی از طریق آیت الله میرزا علی شهرستانی و میرزا محمد هندی از سید محمدحسین شهرستانی روایت می کند. شهرستانی، استاد خود فاضل اردکانی را بر دیگر اساتید ترجیح می دادند و با این که او شاگرد شیخ انصاری نیز بوده است، فاضل اردکانی را از شیخ انصاری اعلم می دانستند. آیت الله حاج شیخ مرتضی حائری از قول پدر خود حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی نقل می کند که مرحوم شهرستانی، بالای سر مبارک حضرت سیدالشهداء، علیه السلام، قسم یاد کرده است که فاضل اردکانی از شیخ انصاری استاد الفقهاء، اعلم است. سید معز الدین محمدمهدی بن حسن حسینی قزوینی حلی (متوفای ۱۳۰۰ قمری) از دیگر کسانی است که به او اجازه روایت داده است. او این اجازه را در سال ۱۲۹۲ قمری برای شهرستانی نوشته است و شهرستانی صورت این اجازه را در کتاب زوائد الفوائدآورده است. میرزا باقر یزدی یکی دیگر از اساتید سید محمد حسین بود. او استاد سید در هیئت و نجوم بود. میرزا غلام هروی استاد حساب و هندسه و عروض او بود. سید محمدحسین این دوران خود را این چنین بازگو می کند:«هنگامی که به حد تمییز و قوه ی تشخیص رسیدم، به قرائت قرآن مشغول شدم و در زمانی اندک آن را از حفظ کردم. بعد از آن به خواندن بعضی از کتاب های فارسی و عربی مشغول شدم. در این میان به همراه پدر علامه ام، به زیارت مشهدرفتم و بعد از یک سال و خرده ای که بازگشتم، دوباره به درس مشغول شدم و کتاب صمدیه و الفیه را از بر کردم. بعد از آن در حالی که سیزده ساله بودم، به کربلا مشرف شدیم و در آن جا به بحث و مذاکره علمی مشغول شدم و نحو و بیان و منطق و سایر مقدمات را در ظرف سه سال به پایان بردم و کتاب فوائد و مهجه در نحو، تسهیل المشاکل و صیغ مشکله در صرف نوشتم و بسیاری از شواهد مغنی را که به صورت شعر بود، شرح کردم و بعد از آن مهذب التهذیب در منطق را تالیف کردم. بعد از آن به خواندن اصول فقه مشغول شدم و در طی مدت شش سال، حاشیه بر قوانین تا اواسط بحث تقلید نوشتم. بعد از آن به مباحثه ی فلسفه و کلام و حساب و هیئت و هندسه و دیگر علوم پرداختم و کتاب غایۀ المسئول و تحقیق ادلة الاحکام در اصول فقه نگاشتم. بعد از آن مشغول علم فقه شدم و کتاب سبیل الرشادو هدایۀ المقتصد در شرح کفایۀ الاحکام در این زمینه نوشتم». مؤلف کتاب نجوم السماء، شیخ انصاری را به عنوان یکی از اساتید سید محمدحسین شهرستانی معرفی کرده است و گوید از او اجازه داشته است. این مطلب در جای دیگری نیامده است و خود شهرستانی نیز در آثار خود بدان اشاره ای نمی کند. اگر گفته ی نجوم السماءصحیح باشد با توجه به این که شیخ انصاری در سال ۱۳۸۱قمری وفات کرده است، باید استفاده از محضر او پیش از این تاریخ و پیش از دریافت اجازه از پدرش باشد.
← مرجعیت
حاج شیخ مرتضی حائری، قدس سره، درباره ی ایشان می نویسد: «از طرف مادر، از احفاد وحید بهبهانی است و از لحاظ حدت ذهن و قوت هوش و حافظه و سرعت انتقال، ممتاز بوده است و از مراجع تقلید و علمای بنام در آغاز سده ی چهارده بوده است.». آقا بزرگ تهرانی درباره او می نویسد: «از اعاظم علما و بزرگان علمای دین در زمان خود در کربلا بود. »شیخ عباس قمی درباره ی او می گوید: «عالم فاضل جلیل محقق مدقق بی بدیل سید سند و رکن معتمد آمیرزا محمدحسین شهرستانی حائری صاحب تالیفات برتر.». محمد علی مدرس می گوید: «از اکابر علمای امامیه اوایل قرن حاضر چهاردهم هجرت می باشد که حاوی فروع و اصول، جامع معقول و منقول، فقیه حکیم محقق مدقق ادیب شاعر ماهر اصولی، در فطانت و کثرت حافظه و حدت ذهن ممتاز، در کربلای معلی رییس مذهبی و مرجع تقلید جمعی وافر از شیعه بود. » . آیت الله مرعشی نجفی درباره ی او می نویسد: «علامه در فنون مختلف» و او را اعجوبه روزگار در احاطه به فنون مختلف می خواند.
فرزندان
...
جدش سید محمدحسین حسینی مرعشی از عالمان کربلابود که بعد از ازدواج با دختر میرزا محمدمهدی موسوی شهرستانی (فقیه کربلا) به «شهرستانی» معروف شد. کتاب جلیس الابرار در شرح مشکلات اخبار به عربی و انیس الاخیار در شرح مشکلات اخبار به فارسی که مختصر کتاب جلیس الابراراست و معادن التحقیق در اصول فقه از آثار او است. او دو فرزند داشت: یکی سید محمدتقی (۱۳۰۷ قمری) پدر سید میرزا علی (متوفای ۱۳۵۵) و دیگری سید محمدعلی. پدرش، فقیه گرانقدر سید محمدعلی شهرستانی (متوفای ۱۲۸۷ قمری) از شاگردان سید محمد مجاهد است که آثار ارزشمندی مانند الاجماعیات، الکشکول، شرح تبصره، نتیجة الفکر فی الولایة علی البکر، رساله در نماز جمعه، رسالةفی بر الوالدین، حجیة المظنة، کتاب الطهارة، نجوم الفرقان، رسالةفی قرائة الماموم غیر المسبوق، الاعتکافیة، الرسائل الاصولیةشامل مباحث حقیقت شرعیه و صحیح و اعم و استعمال مشترک در بیشتر از یک معنا و مشتق و دوازده فرع از فروع استصحاب از خود به یادگار گذاشته است.گفتنی است آقا محمود بن آقا محمدعلی کرمانشاهی، نوه وحید بهبهانی در سال ۱۲۵۷ قمری به او اجازه اجتهاد داده است. میرزا محمد علی از پدرش محمد حسین شهرستانی و سید محمد مجاهدو حاج شیخ محمدتقی اصفهانی (صاحب کتاب هدایه المسترشدین) و سید محمد قصیر روایت می کند. او برای فرزندش محمدحسین، میرزا ابوالحسن کلهر، سید محسن بحرانی، میرزا محمد همدانی اجازه ی روایت صادر کرده است. مادرش فاطمه خانم، دختر آقا احمد کرمانشاهی از زنان مؤمن و با تقوا بود.آقا احمد کرمانشاهی نیز با خاندان شیخ محمدحسین اصفهانی (صاحب فصول الاصول ) و شیخ محمدتقی اصفهانی (صاحب حاشیه بر معالم) دو تن ـ از عالمان نامی در اصول فقه شیعه ـ وصلت داشته است. با توجه به این مقدمات روشن می شود که سید محمدحسین شهرستانی که در این مقاله در صدد بیان احوال او هستیم، از طرف پدر به سید محمدحسین شهرستانی داماد سید محمدمهدی شهرستانی می رسد و دختر شهرستانی مادر بزرگ پدری او است. آقا احمد کرمانشاهی جد مادری او است چنان که از طریق مادری به خاندان شیخ محمدتقی اصفهانی می رسد.دایی شهرستانی، شخصی به نام محمد ابراهیم کرمانشاهی بوده است. او عالمی فاضل بود. شهرستانی در احوالات خود می نویسد:«زمانی که حقیر در کرمانشاه متولد شدم، والدم در سفر بود. خال (دایی) مذکور (مراد محمدابراهیم است) به ایشان نوشت که خداوند مولودی به شما عطا کرده که با شما مفاخره می کند. می گوید: منم حسین و پدرم علی و مادرم فاطمه و جدم احمد و خالم ابراهیم! سید محمدحسین این نکته را به بیان دایی اش اضافه می کند: بلی و برادرم حسن و پسرانم علی و زین العابدین و دخترانم سکینه و فاطمه».
حیات علمی
سید محمدحسین از هفت سالگی مشغول به تحصیل شد. او مقدمات را در کرمانشاه گذراند و در مدتی کوتاه، قرآن را حفظ کرد. او در زمان تحصیل، کتاب صمدیه و الفیه را ـ که از کتب درسی حوزه های علمیه است ـ از حفظ کرد و بر کتاب الفیه شرحی نوشت. تحصیل و حفظ این کتب در حالی بود که سیزده بهار از عمرش بیش تر نگذشته بود. او دوره ی مقدمات را توانست در عرض سه سال به پایان برساند. بعد از آن، سید محمدحسین به کربلارفت و در حوزه ی درسی پدر بزرگوار خود شرکت کرد. او در سال ۱۲۸۲ قمری توانست از پدر اجازه روایت بگیرد.استاد مهم دیگر او شیخ محمدحسین فاضل اردکانی است. او با این که یکی از کوچک ترین شاگردان این استاد بود، استاد به او احترام زیاد می گذاشت و تا او در درس حاضر نمی شد، درس را شروع نمی کرد. فاضل اردکانی در شعبان سال ۱۲۸۷ قمری اجازه ی روایتی برای شهرستانی صادر کرده است. آیتالله مرعشی نجفی از طریق آیت الله میرزا علی شهرستانی و میرزا محمد هندی از سید محمدحسین شهرستانی روایت می کند. شهرستانی، استاد خود فاضل اردکانی را بر دیگر اساتید ترجیح می دادند و با این که او شاگرد شیخ انصاری نیز بوده است، فاضل اردکانی را از شیخ انصاری اعلم می دانستند. آیت الله حاج شیخ مرتضی حائری از قول پدر خود حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی نقل می کند که مرحوم شهرستانی، بالای سر مبارک حضرت سیدالشهداء، علیه السلام، قسم یاد کرده است که فاضل اردکانی از شیخ انصاری استاد الفقهاء، اعلم است. سید معز الدین محمدمهدی بن حسن حسینی قزوینی حلی (متوفای ۱۳۰۰ قمری) از دیگر کسانی است که به او اجازه روایت داده است. او این اجازه را در سال ۱۲۹۲ قمری برای شهرستانی نوشته است و شهرستانی صورت این اجازه را در کتاب زوائد الفوائدآورده است. میرزا باقر یزدی یکی دیگر از اساتید سید محمد حسین بود. او استاد سید در هیئت و نجوم بود. میرزا غلام هروی استاد حساب و هندسه و عروض او بود. سید محمدحسین این دوران خود را این چنین بازگو می کند:«هنگامی که به حد تمییز و قوه ی تشخیص رسیدم، به قرائت قرآن مشغول شدم و در زمانی اندک آن را از حفظ کردم. بعد از آن به خواندن بعضی از کتاب های فارسی و عربی مشغول شدم. در این میان به همراه پدر علامه ام، به زیارت مشهدرفتم و بعد از یک سال و خرده ای که بازگشتم، دوباره به درس مشغول شدم و کتاب صمدیه و الفیه را از بر کردم. بعد از آن در حالی که سیزده ساله بودم، به کربلا مشرف شدیم و در آن جا به بحث و مذاکره علمی مشغول شدم و نحو و بیان و منطق و سایر مقدمات را در ظرف سه سال به پایان بردم و کتاب فوائد و مهجه در نحو، تسهیل المشاکل و صیغ مشکله در صرف نوشتم و بسیاری از شواهد مغنی را که به صورت شعر بود، شرح کردم و بعد از آن مهذب التهذیب در منطق را تالیف کردم. بعد از آن به خواندن اصول فقه مشغول شدم و در طی مدت شش سال، حاشیه بر قوانین تا اواسط بحث تقلید نوشتم. بعد از آن به مباحثه ی فلسفه و کلام و حساب و هیئت و هندسه و دیگر علوم پرداختم و کتاب غایۀ المسئول و تحقیق ادلة الاحکام در اصول فقه نگاشتم. بعد از آن مشغول علم فقه شدم و کتاب سبیل الرشادو هدایۀ المقتصد در شرح کفایۀ الاحکام در این زمینه نوشتم». مؤلف کتاب نجوم السماء، شیخ انصاری را به عنوان یکی از اساتید سید محمدحسین شهرستانی معرفی کرده است و گوید از او اجازه داشته است. این مطلب در جای دیگری نیامده است و خود شهرستانی نیز در آثار خود بدان اشاره ای نمی کند. اگر گفته ی نجوم السماءصحیح باشد با توجه به این که شیخ انصاری در سال ۱۳۸۱قمری وفات کرده است، باید استفاده از محضر او پیش از این تاریخ و پیش از دریافت اجازه از پدرش باشد.
← مرجعیت
حاج شیخ مرتضی حائری، قدس سره، درباره ی ایشان می نویسد: «از طرف مادر، از احفاد وحید بهبهانی است و از لحاظ حدت ذهن و قوت هوش و حافظه و سرعت انتقال، ممتاز بوده است و از مراجع تقلید و علمای بنام در آغاز سده ی چهارده بوده است.». آقا بزرگ تهرانی درباره او می نویسد: «از اعاظم علما و بزرگان علمای دین در زمان خود در کربلا بود. »شیخ عباس قمی درباره ی او می گوید: «عالم فاضل جلیل محقق مدقق بی بدیل سید سند و رکن معتمد آمیرزا محمدحسین شهرستانی حائری صاحب تالیفات برتر.». محمد علی مدرس می گوید: «از اکابر علمای امامیه اوایل قرن حاضر چهاردهم هجرت می باشد که حاوی فروع و اصول، جامع معقول و منقول، فقیه حکیم محقق مدقق ادیب شاعر ماهر اصولی، در فطانت و کثرت حافظه و حدت ذهن ممتاز، در کربلای معلی رییس مذهبی و مرجع تقلید جمعی وافر از شیعه بود. » . آیت الله مرعشی نجفی درباره ی او می نویسد: «علامه در فنون مختلف» و او را اعجوبه روزگار در احاطه به فنون مختلف می خواند.
فرزندان
...
wikifeqh: محمدحسین_مرعشی_شهرستانی