[ویکی فقه] وضو یکی از واجبات مهم اسلامی است که انجام فریضه نماز، بدون آن، صحیح نبوده و مورد قبول خداوند متعال نیست. یکی از موارد اختلاف میان شیعیان و اهل سنت کیفیت وضو گرفتن است؛ مثل مسح کردن پا و یا شستن آن. در این مقاله کیفیت وضوی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلّم) و امیرمؤمنان (علیه السلام) را بررسی خواهیم کرد که آیا پاها را مسح می کردند یا می شستند؟
آیه وضو که در قرآن کریم به صورت بسیار روشن اعمال وضو را بیان کرده است و طبق آن، صورت و دست ها شسته می شود، و سر و پاها مسح می گردد.برخی علمای اهل سنت همانند ابن حزم، تصریح کرده اند که حکم قرآن مسح است و ذیل این آیه روش بزرگان صحابه از جمله امیرمؤمنان (علیه السلام)، ابن عباس و برخی دیگر را نقل کرده که قائل به مسح بوده است.از دیدگاه روایات نیز در منابع اهل سنت از جمله مسند احمد بن حنبل، مصنف ابن ابی شیبه و سنن ابن ماجه و دیگر منابع معتبر آنها روایات صحیح ذکر شده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) و امیر مؤمنان (علیه السلام)، در هنگام وضو گرفتن سر و پاهای مبارک شان را مسح می کرده اند؛ بنابراین، وضوی شیعیان مطابق روش و سیره آن بزرگواران است.این روایات توسط محققان و علمای اهل سنت تصحیح شده است.برخی روایاتی که معارض این موضوع هستند، یا از نظر سند مشکل دارند و یا در مقام تعارض با قرآن و روایات صحیح و معتبری که ذکر می شود، تاب مقاومت ندارند و عملکرد خود صحابه نیز نشانگر بطلان این روایات معارض است.
آیه وضو و دیدگاه ها
وضو یکی از واجبات مهم اسلامی است که انجام فریضه نماز، بدون آن و یا بدل (تیمم) آن و یا غسل، صحیح نبوده و مورد قبول خداوند متعال نیست.خداوند متعال در قرآن کریم کیفیت وضو و غسل را چنین بیان کرده است:«یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اِذا قُمْتُمْ اِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ اَیْدِیَکُمْ اِلَی الْمَرافِقِوَ امْسَحُوابِرُؤُسِکُمْ وَ اَرْجُلَکُمْ اِلَی الْکَعْبَیْنِ وَ اِنْ کُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَ اِنْ کُنْتُمْ مَرْضی اَوْ عَلی سَفَرٍ اَوْ جاءَ اَحَدٌ مِنْکُمْ مِنَ الْغائِطِ اَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَفَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیَمَّمُوا صَعیداًطَیِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ اَیْدیکُمْ مِنْهُ ما یُریدُ اللَّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لکِنْ یُریدُ لِیُطَهِّرَکُمْ وَ لِیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ؛
مائده/سوره۵، آیه۶.
اما دیدگاه تعدادی اهل سنت (نه همه آنها) این است که پاها در وضو شسته می شود.عمده دلیل آنها این است که در این آیه، کلمه «وارجلَکم» مفعول برای کلمه «فاغسلوا» است که در جمله قبل از آن آمده است. یعنی آنها عامل «ارجلکم» را «فاغسلوا» می دانند، نه «وامسحوا» که در خود همان جمله است.ابن حزم از علمای سرشناس اهل سنت، در پاسخ برداشت نادرست این عده می گوید:مَسْاَلَةٌ واما قَوْلُنَا فی الرِّجْلَیْنِ فان الْقُرْآنَ نَزَلَ بِالْمَسْحِ(وَامْسَحُوا برؤوسکم ((برءوسکم)) وَاَرْجُلَکُمْ) وَسَوَاءٌ قریء (قرئ) بِخَفْضِ اللاَّمِ او بِفَتْحِهَا هِیَ علی کل حَالٍ عَطْفٌ علی الرؤوس (الرءوس) امَّا علی اللَّفْظِ واما علی الْمَوْضِعِ لاَ یَجُوزُ غَیْرُ ذلک لانه لاَ یَجُوزُ اَنْ یُحَالَ بین الْمَعْطُوفِ وَالْمَعْطُوفِ علیه بِقَضِیَّةٍ مُبْتَدَاَةٍ وَهَکَذَا جاء عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ نَزَلَ الْقُرْآنُ بِالْمَسْحِ یَعْنِی فی الرِّجْلَیْنِ فی الْوُضُوءِ.وقد قال بِالْمَسْحِ علی الرِّجْلَیْنِ جَمَاعَةٌ من السَّلَفِمنهم عَلِیُّ بن ابی طَالِبٍ وابن عَبَّاسٍ وَالْحَسَنُ وَعِکْرِمَةُ وَالشَّعْبِیُّ وَجَمَاعَةٌ وغیرهم (غیرهم) وهو قَوْلُ الطَّبَرِیِّ. اما سخن ما در حکم پاها این است که در قرآن مسح پاها نازل شده است (یعنی آنچه از قرآن به دست می آید، این است که باید پاها را مسح کشید. ). کلمه «ارجلکم» چه این که لام آن مجرور باشد (ارجلِکم) و چه با فتحه باشد (ارجلَکم)، در هر دو صورت عطف بر کلمه «رؤوس» است؛ این عطف یا به لفظ است یا بر محل (اگر به واژه رؤوس عطف شود، از آنجایی که اعراب این کلمه مجرور است (رؤوسِکم)، ارجلکم را نیز باید مجرور بخوانیم (ارجلِکم) و اگر به محل رؤوس عطف شود، از آنجای که واژه «رؤوس» در جایگاه مفعول قرار دارد، و اعراب مفعول نیز منصوب است، ارجلکم را نیز باید منصوب بخوانیم (ارجلَکم) ) و جز این صحیح نیست؛ زیرا جایز نیست که میان معطوف و معطوف علیه یک قضیه جدید مطرح شود. و از ابن عباس نیز این چنین نقل شده است که قرآن کریم حکم پاها را در وضو، مسح بیان کرده است.گروهی از پیشنیان همانند علی بن ابی طالب (علیه السلام)، ابن عباس، حسن بصری، عکرمه، شعبی و گروهی و غیر آنها، قائل به مسح پاها بوده اند و این قول طبری است.
الظاهری، علی بن احمد بن سعید بن حزم ابومحمد (متوفای۴۵۶ه)، المحلی، ج۲، ص۵۶، تحقیق:لجنة احیاء التراث العربی، دار النشر:دار الآفاق الجدیدة–بیروت، طبق برنامه الجامع الکبیر.
...
آیه وضو که در قرآن کریم به صورت بسیار روشن اعمال وضو را بیان کرده است و طبق آن، صورت و دست ها شسته می شود، و سر و پاها مسح می گردد.برخی علمای اهل سنت همانند ابن حزم، تصریح کرده اند که حکم قرآن مسح است و ذیل این آیه روش بزرگان صحابه از جمله امیرمؤمنان (علیه السلام)، ابن عباس و برخی دیگر را نقل کرده که قائل به مسح بوده است.از دیدگاه روایات نیز در منابع اهل سنت از جمله مسند احمد بن حنبل، مصنف ابن ابی شیبه و سنن ابن ماجه و دیگر منابع معتبر آنها روایات صحیح ذکر شده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) و امیر مؤمنان (علیه السلام)، در هنگام وضو گرفتن سر و پاهای مبارک شان را مسح می کرده اند؛ بنابراین، وضوی شیعیان مطابق روش و سیره آن بزرگواران است.این روایات توسط محققان و علمای اهل سنت تصحیح شده است.برخی روایاتی که معارض این موضوع هستند، یا از نظر سند مشکل دارند و یا در مقام تعارض با قرآن و روایات صحیح و معتبری که ذکر می شود، تاب مقاومت ندارند و عملکرد خود صحابه نیز نشانگر بطلان این روایات معارض است.
آیه وضو و دیدگاه ها
وضو یکی از واجبات مهم اسلامی است که انجام فریضه نماز، بدون آن و یا بدل (تیمم) آن و یا غسل، صحیح نبوده و مورد قبول خداوند متعال نیست.خداوند متعال در قرآن کریم کیفیت وضو و غسل را چنین بیان کرده است:«یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اِذا قُمْتُمْ اِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ اَیْدِیَکُمْ اِلَی الْمَرافِقِوَ امْسَحُوابِرُؤُسِکُمْ وَ اَرْجُلَکُمْ اِلَی الْکَعْبَیْنِ وَ اِنْ کُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَ اِنْ کُنْتُمْ مَرْضی اَوْ عَلی سَفَرٍ اَوْ جاءَ اَحَدٌ مِنْکُمْ مِنَ الْغائِطِ اَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَفَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیَمَّمُوا صَعیداًطَیِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ اَیْدیکُمْ مِنْهُ ما یُریدُ اللَّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لکِنْ یُریدُ لِیُطَهِّرَکُمْ وَ لِیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ؛
مائده/سوره۵، آیه۶.
اما دیدگاه تعدادی اهل سنت (نه همه آنها) این است که پاها در وضو شسته می شود.عمده دلیل آنها این است که در این آیه، کلمه «وارجلَکم» مفعول برای کلمه «فاغسلوا» است که در جمله قبل از آن آمده است. یعنی آنها عامل «ارجلکم» را «فاغسلوا» می دانند، نه «وامسحوا» که در خود همان جمله است.ابن حزم از علمای سرشناس اهل سنت، در پاسخ برداشت نادرست این عده می گوید:مَسْاَلَةٌ واما قَوْلُنَا فی الرِّجْلَیْنِ فان الْقُرْآنَ نَزَلَ بِالْمَسْحِ(وَامْسَحُوا برؤوسکم ((برءوسکم)) وَاَرْجُلَکُمْ) وَسَوَاءٌ قریء (قرئ) بِخَفْضِ اللاَّمِ او بِفَتْحِهَا هِیَ علی کل حَالٍ عَطْفٌ علی الرؤوس (الرءوس) امَّا علی اللَّفْظِ واما علی الْمَوْضِعِ لاَ یَجُوزُ غَیْرُ ذلک لانه لاَ یَجُوزُ اَنْ یُحَالَ بین الْمَعْطُوفِ وَالْمَعْطُوفِ علیه بِقَضِیَّةٍ مُبْتَدَاَةٍ وَهَکَذَا جاء عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ نَزَلَ الْقُرْآنُ بِالْمَسْحِ یَعْنِی فی الرِّجْلَیْنِ فی الْوُضُوءِ.وقد قال بِالْمَسْحِ علی الرِّجْلَیْنِ جَمَاعَةٌ من السَّلَفِمنهم عَلِیُّ بن ابی طَالِبٍ وابن عَبَّاسٍ وَالْحَسَنُ وَعِکْرِمَةُ وَالشَّعْبِیُّ وَجَمَاعَةٌ وغیرهم (غیرهم) وهو قَوْلُ الطَّبَرِیِّ. اما سخن ما در حکم پاها این است که در قرآن مسح پاها نازل شده است (یعنی آنچه از قرآن به دست می آید، این است که باید پاها را مسح کشید. ). کلمه «ارجلکم» چه این که لام آن مجرور باشد (ارجلِکم) و چه با فتحه باشد (ارجلَکم)، در هر دو صورت عطف بر کلمه «رؤوس» است؛ این عطف یا به لفظ است یا بر محل (اگر به واژه رؤوس عطف شود، از آنجایی که اعراب این کلمه مجرور است (رؤوسِکم)، ارجلکم را نیز باید مجرور بخوانیم (ارجلِکم) و اگر به محل رؤوس عطف شود، از آنجای که واژه «رؤوس» در جایگاه مفعول قرار دارد، و اعراب مفعول نیز منصوب است، ارجلکم را نیز باید منصوب بخوانیم (ارجلَکم) ) و جز این صحیح نیست؛ زیرا جایز نیست که میان معطوف و معطوف علیه یک قضیه جدید مطرح شود. و از ابن عباس نیز این چنین نقل شده است که قرآن کریم حکم پاها را در وضو، مسح بیان کرده است.گروهی از پیشنیان همانند علی بن ابی طالب (علیه السلام)، ابن عباس، حسن بصری، عکرمه، شعبی و گروهی و غیر آنها، قائل به مسح پاها بوده اند و این قول طبری است.
الظاهری، علی بن احمد بن سعید بن حزم ابومحمد (متوفای۴۵۶ه)، المحلی، ج۲، ص۵۶، تحقیق:لجنة احیاء التراث العربی، دار النشر:دار الآفاق الجدیدة–بیروت، طبق برنامه الجامع الکبیر.
...
wikifeqh: سیره_امام_علی_در_مسح_وضو