شهید اول محمد بن مکی

شهید اوّل، محمد بن مکی (جِزِّین ۷۳۴ـ دمشق ۷۸۶ق)
فقیه امامی. اصالتاً اهل نبطیۀ جبل عامل بود. نخستین کس در امامیه که به شهید معروف است. هرگاه شهید به طور مطلق می گویند منظور هموست. رابطه اش با حاکمان هم روزگارش خوب بود. جایگاه اجتماعی مناسبی نیز داشت و همین، حسادتِ عالمان دیگر را برمی انگیخت. چون به ارتداد فردی با نام یالوشی که گرایش های صوفیانه داشت و ادعای نبوت کرده بود فتوا داد، دشمنانی را برای خود فراهم کرد که علیه او هماهنگ عمل می کردند. آنان سیاهه ای ترتیب دادند و فتاوایی را که عالمان اهل سنت آن را موجب ارتداد می دانستند به او نسبت دادند و بر آن گروهی بسیار امضا زدند. در این کار نقش یوسف بن یحیی، از پیروان یالوشی، و قاضی بن جماعه، از عالمان حسدورز، بیشتر از دیگران بود. مثلاً بدو نسبت دادند که شیخین را لعن می کند؛ یا نوشیدن شراب را جایز می داند و سیاهه ای را نزد قاضی صیدا و شام بردند و به تأیید آن ها رساندند. سپس به تأیید قاضی دمشق (عباد بن جماعه) رساندند. او که شافعی بود، فرمان داد که شهید از آرای خود توبه کند؛ اما شهید نپذیرفت و همۀ آن آرا را انکار کرد. سرانجام قاضی برهان الدین مالکی فرمان داد که او را به دار آویزند، سپس سنگباران کنند و بسوزانند و چنین نیز کردند. از نظر علمی، شهید، بسیار برجسته و جامع معقول و منقول بود. برای تحصیل علم به حله، کربلا، بغداد، مکه، مدینه، شام و بیت المقدس سفر کرد. از استادان او می توان از پدرش جمال الدین مکی، فخرالمحققین (پسر علامۀ حلی)، عمیدالدین و ضیاء الدین حسینی اعرجی، و قطب الدین رازی نام برد. از بیش از ۴۰ تن از عالمان اهل سنت، حدیث روایت می کرد. در امامیه همه یا بیشتر سلسله اجازات روایت به او منتهی می شود. معروف ترین شاگردش فاضل مقداد بود. در فقاهت، اثر مهمی در تحول فقه شیعی داشت. نخستین کس است که فقه شیعه را از آرای فقیهان سنی پیراست و بر آن فروعات ابتکاری بسیار، افزون بر فروعات موجود در فقه اهل سنت اضافه کرد. چون زنان را در تقلید به همسرش، ام علی، و ست المشایخ، دختر فقیه خود ارجاع می داد، می توان گفت که تصدی مرجعیت تقلید را برای زنان جایز می دانست. از آثارش: اللمعة الدمشقیه، الدروس الشرعیه؛ الالفیه؛ البیان؛ ذکری الشیعة؛ غایة المراد فی شرح نکت الارشاد؛ النفلیة؛ القواعد و الفوائد.