[ویکی فقه] شک تقدیری، شک فرضیِ شخص غافل ، معلَّق بر توجه و التفات است.
شک تقدیری، مقابل شک فعلی بوده و عبارت است از شکی فرضی؛ یعنی بر فرض توجه و التفات مکلف ، نسبت به موضوع حتماً برای او شک به وجود می آمد.
توضیح
هنگامی در مکلف شک به موضوع پدید می آید که به آن توجه داشته باشد، ولی چنان چه مکلف از موضوع غافل بوده و به آن توجهی نداشته باشد، نمی توان گفت به آن شک دارد. البته برای غافل می توان شک تقدیری، تصور کرد؛ به این صورت که وی اگر به موضوع توجه می داشت، برایش شک پدید می آمد؛ برای مثال، شخصی اول صبح می داند محدث است، سپس حالت غفلت برایش به وجود می آید و بدون توجه به حدث و طهارت ، با همان حال، نماز ظهر را می خواند، و بعد از نماز ، شک می کند آیا بعد از حدثی که اول صبح پیش آمد، وضو گرفت یا نه؛ در این که چنین شخصی برای نمازهای بعد باید در پی طهارت باشد، شکی نیست، اما درباره نمازی که خوانده است آیا می توان استصحاب حدث جاری کرد و حکم به بطلان آن حکم نمود یا خیر؟جواب این است که وی هنگام خواندن نماز ظهر، غافل بوده و توجهی به موضوع نداشت، پس شکی هم برای وی نبود و چون شکی در کار نبود، نمی توانست استصحاب حدث صبح کند و هنگام ورود به نماز ، استصحاب حدث در میان نبوده است. بلی، اگر او توجه پیدا می کرد و درباره از بین رفتن حدث، شک می نمود، استصحاب حدث جاری می شد، که لازمه آن، عدم جواز اشتغال به نماز بود؛ یعنی اگر با آن حال نماز می خواند، نمازش باطل بود. اما فرض مسئله این است که او پیش از نماز غافل بوده و شکی نداشته و چون شک نداشته، استصحاب حدث نکرده است، پس نمی توان به بطلان نماز او حکم کرد، بلکه در این فرض، طبق قاعده فراغ ، نمازی که خوانده، صحیح است.
نکته
در بحث استصحاب، از شک تقدیری سخن به میان می آید، چون در استصحاب، به نظر مشهور، فعلیت شک و یقین معتبر است و شک و یقین تقدیری مفید نیست.
شک تقدیری، مقابل شک فعلی بوده و عبارت است از شکی فرضی؛ یعنی بر فرض توجه و التفات مکلف ، نسبت به موضوع حتماً برای او شک به وجود می آمد.
توضیح
هنگامی در مکلف شک به موضوع پدید می آید که به آن توجه داشته باشد، ولی چنان چه مکلف از موضوع غافل بوده و به آن توجهی نداشته باشد، نمی توان گفت به آن شک دارد. البته برای غافل می توان شک تقدیری، تصور کرد؛ به این صورت که وی اگر به موضوع توجه می داشت، برایش شک پدید می آمد؛ برای مثال، شخصی اول صبح می داند محدث است، سپس حالت غفلت برایش به وجود می آید و بدون توجه به حدث و طهارت ، با همان حال، نماز ظهر را می خواند، و بعد از نماز ، شک می کند آیا بعد از حدثی که اول صبح پیش آمد، وضو گرفت یا نه؛ در این که چنین شخصی برای نمازهای بعد باید در پی طهارت باشد، شکی نیست، اما درباره نمازی که خوانده است آیا می توان استصحاب حدث جاری کرد و حکم به بطلان آن حکم نمود یا خیر؟جواب این است که وی هنگام خواندن نماز ظهر، غافل بوده و توجهی به موضوع نداشت، پس شکی هم برای وی نبود و چون شکی در کار نبود، نمی توانست استصحاب حدث صبح کند و هنگام ورود به نماز ، استصحاب حدث در میان نبوده است. بلی، اگر او توجه پیدا می کرد و درباره از بین رفتن حدث، شک می نمود، استصحاب حدث جاری می شد، که لازمه آن، عدم جواز اشتغال به نماز بود؛ یعنی اگر با آن حال نماز می خواند، نمازش باطل بود. اما فرض مسئله این است که او پیش از نماز غافل بوده و شکی نداشته و چون شک نداشته، استصحاب حدث نکرده است، پس نمی توان به بطلان نماز او حکم کرد، بلکه در این فرض، طبق قاعده فراغ ، نمازی که خوانده، صحیح است.
نکته
در بحث استصحاب، از شک تقدیری سخن به میان می آید، چون در استصحاب، به نظر مشهور، فعلیت شک و یقین معتبر است و شک و یقین تقدیری مفید نیست.
wikifeqh: شک_تقدیری