علم یقین

ابوالقاسم قشیری درباره آن گوید: یقین عبارت از علمی است که صاحب آن را در آن شکی نباشد. و علم یقین عبارت از یقین است. و عین الیقین ، نفس یقین است. و علم الیقین علمی است که به شرط برهان بود، و عین الیقین بحکم بیان ، و حق الیقین بنعت العیان. و لذا علم الیقین برای ارباب عقول است ، و عین الیقین برای اصحاب معارف. کاشانی گوید: علم الیقین مثل آنکه شخص از مشاهده شعاع و ادراک حرارت ، در وجود آفتاب یقین کند. و عین الیقین آن است که به مشاهده جرم آفتاب ، در وجود آن یقین کند. و حق الیقین آنست که به تلاشی و اضمحلال نور بصر در نور آفتاب ، به وجود آن یقین کند. بنابراین به عقیده متصوفه ، دانستن معنوی بر سه گونه است : علم الیقین و عین الیقین و حق الیقین. در حالت اول شخص به استدلال عقلی معلوم را دریابد. و در حالت دوم یقین و معلوم را مشاهده کند. و در حالت سوم به حقیقت برسد. بعضی گویند مراد صوفیان از علم الیقین علم معاملات دنیا است ، و از عین الیقین ، حال نزع و وقت بیرون رفتن از دنیا است ، و از حق الیقین علم به کشف رؤیت در بهشت است. ( از فرهنگ مصطلحات عرفا، از کشف المحجوب ص 497 و مقدمه گلشن ص 106 و مصباح الهدایة ص 52 و رساله قشیریة ص 44 ) . و رجوع به ترکیب علم لدنی شود.