غزنی

غَزنی شناخته شده با نام های تاریخی غزنه، غزنین یا اسکندریه در اُپیانا، [ ۲] [ ۳] شهری در مرکز شرقی افغانستان است. این شهر در زمان غزنویان، پایتخت افغانستان فعلی بود. [ ۴] غزنی با جمعیت تقریبی ۱۴۱٬۰۰۰ نفر، در ارتفاع ۲٬۲۱۹ متری از سطح دریا قرار دارد. این شهر مرکز ولایت غزنی است که توسط شاهراه کابل – قندهار به شهرهای شمالی و جنوبی افغانستان وصل می شود. ساکنان شهر غزنی را «غزنوی» و در گویش عامه «غزنیچی» می نامند. [ ۵]
در پیرامون غزنی آرامگاه های چند تن از شاعران و دانشمندان ازجمله آرامگاه ابوریحان بیرونی واقع شده است. ویرانه های غزنیِ کهن، یعنی پایتخت دودمان غزنویان، در شمال خاوری این شهر به فاصلهٔ پنج کیلومتری از آن قرار دارد.
غزنی همچنین به داشتن مناره های ستاره شکلی از سدهٔ دوازدهم میلادی مشهور است. این مناره ها باقی ماندهٔ مسجد بهرام شاه هستند. اطراف این مناره ها با طرح های هندسی و با آیات قرآن با خط کوفی مزین بوده است. قسمت گنبد آن ها خراب شده است. براساس تصویب اجلاس سال ۲۰۰۷ وزیران فرهنگ کشورهای اسلامی، غزنی پایتخت فرهنگی ] در سال ۲۰۱۳ شد. [ ۶]
بیش از ۸۰ درصد مردم این شهر فارسی زبانند و ترکیب جمعیتی شهر غزنین شامل ۵۰٪ تاجیک، ۲۵٪ هزاره و ۲۵٪ پشتون می باشد. [ ۷] [ ۸]
واژه غزنه در واژه است مرتبط با واژهٔ گَنزَک که در زبان های افغانستان قدیم به معنای گنج بوده است و نام غزنه پس از روی دادن جایگشت آوایی به این شکل درآمده است. [ ۹]
بر طبق گفته های کلادیوس بطلمیوس جغرافی دان رومی - یونانی مقیم مصر، غزنی در عهد باستان یک بازار کوچک بود. در سدهٔ ششم پیش از میلاد کوروش دوم؛ پادشاه وقت خاندان هخامنشی این منطقه را تصرف کرده و آن را شامل قلمرو شاهنشاهی هخامنشی کرد. [ ۱۰]
در سال ۳۲۹ پیش از میلاد و در طی فتوحات اسکندر بزرگ، جمعیتی از یونانیان همراه او در این منطقه سکونت یافته و شهری جدید به نام «اسکندریه در اُپیانا» ( به یونانی: Αλεξάνδρεια Ωπιανή ) تأسیس نمودند که پایهٔ اصلی شهر امروزی است. [ ۱۱] [ ۱۲]
تا سدهٔ هفتم میلادی غزنی یکی از مراکز بودایی در آسیای مرکزی بود. با ورود سپاه عرب های مسلمان در منطقه این سپاهیان مردم این شهر را مجبور به مسلمان شدن می کردند. اما مخالفت ها با دین نو باعث شد تا یقوب لیث صفاری از زرنج این شهر را به زور تصرف و قوانین اسلام را در آنجا حاکم کند. غزنی در سال ۳۴۱ هجری خورشیدی به عنوان پایتخت سلسلهٔ غزنویان انتخاب شد. در سدهٔ ۱۱ میلادی، غزنی یکی از مهم ترین مراکز فرهنگی - ادبی پارسی در منطقه بود. علاقهٔ ادبی سلطان محمود غزنوی باعث شده بود تا بسیاری از شاعران و فیلسوفان پارسی گو در دربار او مشغول باشند. [ ۱۳]