قاعده لاضرر و شقاق زوجین

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] یکی از بسترهای مهم تربیتی در رعایت حقوق انسانی، خانواده است، اما عوامل متعددی از قبیل بخل، کسالت، خودخواهی، عدم مسئولیت پذیری و … موجب می شود که زوجین به آسانی نتوانند حقوق یکدیگر را تامین کنند. قرآن کریم هنگام بروز اختلاف بین زوجین با بیان عمل به اصولی تربیتی مثل احسان، معروف، صلح، مودت و رحمت ابتدا به مدارا و سازگاری ای بین طرفین توصیه می کند که مجری آن خود زوجین اند و در صورت بی تاثیری آن، از طریق حکمین و در نهایت از قدرت حاکم برای رفع اختلاف میان زوجین استفاده می کند.در تمام این مراحل سعی بر این است که ضرری متوجه زوجین نشود و اگر دو ضرر با یکدیگر معارض بود یا یکی از طرفین از حق خویش سوء استفاده کرده و موجبات ضرر دیگری را فراهم ساخت، حاکم شرع با توجه به هدف مهم حفظ و تحکیم خانواده و برای رفع ضرر در تعارض یا تزاحم ضررین به وجود آمده، تدابیر ویژه ای اتخاذ می کند.
عقد ازدواج با سایر قراردادهای رایج تفاوت ویژه ای دارد. ازدواج میثاق غلیظی است که با هدفی متعالی و الهی منعقد شده و اساس و دوام آن آمیخته به عواطف و احساسات و آمال زوجین است. به همین جهت مانند سایر قراردادها قابل اقاله یا فسخ یا ابطال نیست بلکه هنگام بروز ناهماهنگی بین زوجین به اصلاحات تدریجی نیازمند است. در اختلافات خانوادگی شریعت اسلام شرایطی را برای هریک از زن، شوهر و حکمین بیان فرموده تا کانون گرم خانواده با بهانه ای به سستی نیانجامد و زوجین متضرر نشوند. یکی از قواعد اساسی و پرکاربرد در تنظیم روابط زوجین، قاعده لاضرر است. به علت عمومیت قاعده لاضرر از قلمروهای صدق این قاعده، تطبیق آن بر مصادیق احکام تکلیفی و وضعی است. به نظر می رسد از این مسئله در حوزه ی دعاوی خانوادگی، غفلت شده است. لازمه ی تامل در اینکه آیا اعمال حق یکی از طرفین در منازعات خانوادگی یا جاری کردن یک حکم تکلیفی یا وضعی نسبت به طرف دیگر موجبات ضرر را فراهم می کند یا نه؟ توجه به جریان قاعده ی لاضرر به مصادیق و تطبیقات احکام است. از جمله مواردی که به نظر می رسد توجه به قاعده لاضرر در دعاوی خانوادگی مغفول مانده نشوز یکی از زوجین یا شقاق آنهاست. اهمیت این مسئله از آنجا ناشی می شود که گاه نشوز یکی از زوجین، در رفتار طرف دیگر یا انجام ندادن وظایف خانوادگی و زناشویی ریشه دارد. بی توجهی به این مهم به خصوص در مورد حکم شقاق گاه موجبات ضرر به طرف دیگر را فراهم می آورد. این درحالی است که در میان کلمات فقها تصریحات یا اشاراتی دال بر لزوم توجه به وارد نشدن ضرر در تطبیق احکام به خصوص حکم نشوز و شقاق یافت می شود. مقاله ی حاضر در سه بخش ارائه می شود؛ ابتدا با نگاهی اجمالی به مفاد و جریان قاعده ی لاضرر بحثی مقدماتی درباره ی نشوز، شقاق، خوف نشوز و خوف شقاق مطرح شود. سپس در دو بخش نشوز زوجه و زوج و شقاق میان زوجین تفاوت میان احکام آنها و جریان قاعده لاضرر در مورد آنها بحث می شود و در خاتمه نتایج و تاملات مربوط به جریان این قاعده در حقوق خانواده تقدیم می شود. نکته ی مهم و مؤکد که در واژه شناسی ها و همچنین احکام مربوط به نشوز و شقاق در این نوشته، تفکیک میان خوف نشوز و نشوز است. تاکید این مقاله آن است که شیوه ی سه گانه ی برخورد با زوجه در آیه ی ۱۲۸ سوره نساء «و ان امراة خافت من بعلها نشوزاً او اعراضاً فلا جناح علیهما ان یصلحا بینهما صلحا و الصلح خیر و احضرت الانفس الشح و ان تحسنوا و تتقوا فانّ الله کان بما تعملون خبیرا.
نساء/سوره۴، آیه۱۲۸.
قاعده لاضرر مهم ترین قاعده فقهی است که در بیشتر ابواب فقهی کاربرد دارد. فقهای شیعه معنای ضرر را عرفی دانسته و آن را بی نیاز از تعریف یا تعریف ناپذیر دانسته اند
بجنوردی، حسن، قواعد فقهیه، ج۱، ص۲۵۲.
در ادامه برای روشن شدن معنای الفاظ کلیدی بحث معانی آنها را مورد بررسی قرار می دهیم:
← خوف
...

پیشنهاد کاربران

بپرس