قلندریه

قَلَندریّه
جماعتی از صوفیان اهل ملامت (← ملامتیه). قلندران، شماری از صوفیان اند که براساس اندیشۀ خاصّشان، از رتبۀ ملامتی گذشته و در جرگۀ قلندری پا نهاده اند. اینان صوفیه را عابدانِ فارغ از خلق، و ملامتیه را عارفانِ پوشانندۀ عبادات و خود را واصلانِ بنیان کنِ عادات می دانند. قلندران که تفکّر خود را در تمامی فرقه های صوفیه پراکندند و از همۀ فرق، یارانی یافتند، در همۀ جوامع، هم عادات اجتماعی و هم حتّی قوانینِ سلوکی را ترک کردند. از این رو، گاه قلندری مفهومی مشابهِ آزادی و آزادگی قلمداد شده است (ازجمله در شعر حافظ). مهم ترین اصل در نظر اینان، فراغ خاطر از تمامی بندهای گونه گونِ هستی است، چه با وجودِ این بندها، خود را از سلوک به سوی مقصود ناتوان می دانستند. از این رو، نه تنها اینان به سنن صوفیانه سخت می تاختند بلکه صوفیان نیز اینان را دشمنان طریقت و مخرّبان تصوّف می نامیدند و با نفوذ آنان به سلسله های خود، سخت مخالفت می کردند. براساس همان اندیشۀ فراغت از قیود، قلندران هیچ گاه ازدواج نمی کردند و منزلی برای خود فراهم نمی آوردند و اساساً جمع گریز بودند و بیشتر کوه گرد و بیابانی نشین تا خانقاهی (← خانقاه) و اجتماعی. در قرون اخیر، در حوزۀ ایران، اصطلاح قلندر، در میان بعضی از فرقه ها به معنی مرید نیز به کار رفته است. این اصطلاح در این کاربرد، در مقابل پیر و مرشد قرار دارد.