لزوم بدیهی اولی

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] لزوم بدیهی اولی، یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای لزوم مستفاد از تصور طرفین بدون نیاز به هیچ واسطه ای است.
لزوم و ملازمه بین دو چیز، یا بدیهی است و یا نظری و کسبی. هرگاه تصور ملزوم و لازم ماهیت برای جزم عقلی به لزوم، بین آن دو کافی باشد آن ملازمه، از سنخ لزوم بدیهی است. اما هر گاه تصور ملزوم و لازم ماهیت برای جزم عقلی به لزوم، بین آن دو کافی نباشد بلکه نیاز به واسطه و برهان داشته باشد آن را لزوم کسبی می گویند؛ مثل: تساوی زوایای سه گانه مثلث با دو قائمه زیرا تساوی زوایای سه گانه مثلث با دو قائمه لازم ماهیت مثلث می باشد لکن جزم عقل به لزوم بین آنها به مجرد تصور مثلث و تصور تساوی زوایای آن با دو قائمه حاصل نمی شود بلکه محتاج به برهان هندسی است.
اشکال و پاسخ
برخی به این حصر دو قسمی اشکال گرفته اند و چنین گفته اند: اگر لزوم غیر بدیهی را این گونه تعریف کنیم که، تصور طرفین برای جزم به ملازمه بین آنها کافی نیست و نیاز به شئ ثالثی دارد، در این صورت حدسیات و تجربیات و مانند آن هم غیر بدیهی می شوند. اما اگر غیر بدیهی را این گونه تعریف کنیم که برای جزم به ملازمه نیازمند حد وسط باشد، در این صورت لزوم غیر بدیهی یک قسم بیشتر نخواهد داشت.اما لزوم بدیهی دو قسم پیدا خواهد کرد: "لزوم بدیهی اوّلی" و "لزوم بدیهی غیر اوّلی". هر گاه از تصور لازم و ملزوم، بدون نیاز به هیچ واسطه ای، جزم به لزوم چیزی پدید آید آن را لزوم بدیهی اولی می گویند مانند: "انقسام چهار به دو متساوی". مصداق این قسم، منحصر در اولیات خواهد بود. اما هرگاه برای جزم به لزوم، تصور لازم و ملزوم کافی نباشد بلکه نیاز به واسطه ای (غیر از حدّ وسط) مثل حدس و تجربه داشته باشد آن را لزوم بدیهی غیر اولی می گویند.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است: • قطب الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.

پیشنهاد کاربران

بپرس