محمد بن حبیب

محمد بن حبیب بغدادی ( ؟، بغداد - ۱۹ مارس ۸۶۰، سامرا ) ادیب، زبان شناس و تاریخ نگار عراقی در دورهٔ اول عباسی بود که آثار بسیاری در موضوعات گوناگون نگاشت و به ویژه برای شعرشناسی اش شهرت یافت. [ ۱] [ ۲]
محمد بن حبیب در بغداد زاده شد. «حبیب» نام مادرش بود و نام پدرش را نمی دانست. مادرش از موالی بنی هاشم بود، سپس از موالی محمد بن عباس بن محمد هاشمی شد. محمد بن حبیب در بغداد، مکتبی داشت ( دفتر ) که در آنجا به آموزش کودکان می پرداخت؛ برخلاف شیوهٔ رایج روزگارش که در مساجد تدریس و املا گفته می شد، او همواره در مکتب خودش به تدریس می پرداخت. درگذشت او در سامرا در ۱۹ مارس ۸۶۰/ ۲۳ ذی الحجه ۲۴۵ق روی داد. [ ۱]
او آثار بسیاری در موضوعات گوناگون نگاشت. در معجم الأدباء ذکر شده که او را به تحریف کتاب ها و انتساب آن به خود متهم شد ( دزدی ادبی ) . [ ۱] از آثار او:
• کتاب النسب
• کتاب القبائل الکبیر
• کتاب أمّهات أعیان بنی عبد المطلب
• کتاب الأرحام آلتی بین رسول الله و بین أصحابه سوی العصبة
• کتاب المُحبِّر و الموشّی
که همگی دربارهٔ تاریخ اسلامی است. اما آثار ادبی او:
• المنمّق: مجموعه مثل های عربی بر وزن أفعل.
• المذهّب فی أخبار الشعراء و طبقاتهم
• نقائض جریر و عمر بن لجأ
• نقائض جریر و الفرزدق
• کتاب من سُمِیَ ببیت قاله
• کتاب الشعراء و أنسابهم
• کتاب کُنی الشعراء
• کتاب أیام جریر آلتی ذکرها فی شعره
• دیوان زُفَر بن الحارث
• کتاب شعر الشّماخ
• شعر الأقیشر
• شعر الصِمة
• شعر لَبید[ ۱]