[ویکی فقه] قرآن کریم مشتمل بر محکمات و متشابهات است. محکم، کلامی است که دلالتش واضح و صریح است و از ظاهر آن، علم به مراد و مقصود حاصل می شود و اصل و اساس قرآن را تشکیل می دهد. متشابه، کلامی است که بار معانی مختلفی را دربر دارد و مقصود از آن واضح و روشن نیست، مگر با تحقیق و دقت نظر و ارجاع به محکمات.
شناخت «محکم» و «متشابه» اولین گام برای دست یابی به تفسیری صحیح می باشد. این فصل عهده دار ارائه تعریفی روشن از این دو مقوله مهم تفسیری است.
متشابهات در قرآن
قال تعالی: «هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِیلِهِ وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَمَا یَذَّکَّرُ إِلا أُولُو الألْبَابِ». خداوند، قرآن را بر تو فرستاد، بخش عمده آن را آیات محکمه تشکیل می دهد، که مرجعیت کتاب در همان آیات است. در کنار آن ها آیات متشابه نیز قرار دارد ولی کسانی که در دل هایشان کجی هست، پیوسته در پی آیات متشابه می باشند؛ زیرا فتنه جو و آشوبگر افکار و عقاید می باشند و به دنبال آن اند تا با دست یازیدن به چنین آیاتی، آن را مورد سوء استفاده قرار داده، طبق دلخواه خویش تأویل و تفسیر کنند؛ در حالی که تأویل صحیح آن را جز از راه خدایی نمی توان یافت دانشمندان راستین و استوار، از همین راه رفته چنین گویند: تمام آیات متشابه و محکم، از یک سرچشمه نشأت گرفته، پس در پشت پرده ظاهر، حقیقتی نهفته است که باید آن را یافت و عاقبت، جوینده یابنده است؛ البته این واقعیت را جز خردمندان یادآور نمی شوند.طبق این آیه کریمه، بخشی از آیات قرآن متشابه می باشد که مایه شبهه و گاه دست آویزی برای فتنه جویان گردیده است!.اکنون جای این پرسش است: چرا چنین شده و آیات متشابه کدام اند که چنین ویژگی را دارند؟در پاسخ به این سؤال، ناگزیر از مطرح نمودن مطالب زیر می باشیم:
احکام و تشابه
در این جا معنای احکام و تشابه را بررسی می کنیم:
مراد از احکام
...
شناخت «محکم» و «متشابه» اولین گام برای دست یابی به تفسیری صحیح می باشد. این فصل عهده دار ارائه تعریفی روشن از این دو مقوله مهم تفسیری است.
متشابهات در قرآن
قال تعالی: «هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِیلِهِ وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَمَا یَذَّکَّرُ إِلا أُولُو الألْبَابِ». خداوند، قرآن را بر تو فرستاد، بخش عمده آن را آیات محکمه تشکیل می دهد، که مرجعیت کتاب در همان آیات است. در کنار آن ها آیات متشابه نیز قرار دارد ولی کسانی که در دل هایشان کجی هست، پیوسته در پی آیات متشابه می باشند؛ زیرا فتنه جو و آشوبگر افکار و عقاید می باشند و به دنبال آن اند تا با دست یازیدن به چنین آیاتی، آن را مورد سوء استفاده قرار داده، طبق دلخواه خویش تأویل و تفسیر کنند؛ در حالی که تأویل صحیح آن را جز از راه خدایی نمی توان یافت دانشمندان راستین و استوار، از همین راه رفته چنین گویند: تمام آیات متشابه و محکم، از یک سرچشمه نشأت گرفته، پس در پشت پرده ظاهر، حقیقتی نهفته است که باید آن را یافت و عاقبت، جوینده یابنده است؛ البته این واقعیت را جز خردمندان یادآور نمی شوند.طبق این آیه کریمه، بخشی از آیات قرآن متشابه می باشد که مایه شبهه و گاه دست آویزی برای فتنه جویان گردیده است!.اکنون جای این پرسش است: چرا چنین شده و آیات متشابه کدام اند که چنین ویژگی را دارند؟در پاسخ به این سؤال، ناگزیر از مطرح نمودن مطالب زیر می باشیم:
احکام و تشابه
در این جا معنای احکام و تشابه را بررسی می کنیم:
مراد از احکام
...
wikifeqh: محکم_و_متشابه
[ویکی شیعه] مُحْکَم و مُتَشابه از اصطلاحات علوم قرآنی است. بر اساس آیۀ ۷ سوره آل عمران، آیات قرآن به دو دستۀ محکم و متشابه تقسیم می شوند. «محکم» به آیاتی از قرآن گفته می شود که معنای آنها به قدری روشن است که نمی توان معنای دیگری برای آن در نظر گرفت و «متشابه» آیه ای است که احتمالات مختلفی برای معنای ظاهری آن وجود دارد. گروهی از اهل سنت علم به متشابهات را مختص خداوند می دانند ولی بیشتر شیعیان معتقدند آیات مُتشابه را می توان با ارجاع به آیات محکم فهمید.
برای چرایی وجود آیات متشابه در قرآن دلایل مختلفی ذکر شده است.
بیشتر دانشمندان علوم قرآن معتقدند «محکم» به آیاتی از قرآن گفته می شود که معنای آنها به قدری روشن است که نمی توان معنای دیگری برای آن در نظر گرفت و «متشابه» آیه ای است که احتمالات مختلفی برای معنای ظاهری آن وجود دارد. این وضوح یا ابهام می تواند در یک کلمه یا جمله باشد.
برای چرایی وجود آیات متشابه در قرآن دلایل مختلفی ذکر شده است.
بیشتر دانشمندان علوم قرآن معتقدند «محکم» به آیاتی از قرآن گفته می شود که معنای آنها به قدری روشن است که نمی توان معنای دیگری برای آن در نظر گرفت و «متشابه» آیه ای است که احتمالات مختلفی برای معنای ظاهری آن وجود دارد. این وضوح یا ابهام می تواند در یک کلمه یا جمله باشد.
wikishia: محکم_و_متشابه
[ویکی اهل البیت] کلیدواژه: قرآن، محکم، متشابه، راسخون در علم
خدای متعال در کلام خود می فرماید: «کتاب احکمت آیاته؛ قرآن کتابی است که آیاتش محکم قرار داده شده اند» (سوره هود/ آیه 1) و باز می فرماید: «الله نزل احسن الحدیث کتابا متشابها مثانی تقشعر منه جلود الذین یخشون ربهم»؛ خدا بهترین سخن را نازل کرده، کتابی که آیاتش شبیه و مانند هم و دوتا دوتا است. به سبب آن کتاب پوست های کسانی که از خدای خود می ترسند، کشیده می شود - با شنیدن قرآن بدنشان به لرزه درمی آید -.(سوره زمر/ آیه 23)
و باز می فرماید: «هو الذی انزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هن ام الکتاب و اُخَر متشابهات فاما الذین فی قلوبهم زیغ فیتبعون ما تشابه منه ابتغآء الفتنة و ابتغاء تاویله و مایعلم تاویله الا الله والراسخون فی العلم یقولون آمنا به کل من عند ربنا»؛ خدا کسی است که بر تو کتاب را نازل کرد در حالی که برخی از آن آیات محکم می باشند که آن ها مادر - مرجع و اساس مسلم - کتاب اند و برخی آیات متشابه هستند اما کسانی که در دل هایشان میل به کج روی و انحراف از استقامت است. از متشابه کتاب پیروی می کنند برای فتنه و فریب دادن مردم و برای این که تاویلش را می خواهند و حال آن که تأویل آن را جز خدای نمی داند و آنان که در علم خود ثابت قدم اند. در مورد آیات متشابه می گویند به آن ایمان داریم همه آیات از پیش خدای ماست. (سوره آل عمران/آیه 7)
چنان که روشن است آیه اولی همه قرآن را محکم معرفی می کند و البته مراد از آن استوار و غیرقابل خلل و بطلان بودن کتاب است و آیه دوم همه قرآن را متشابه می شمارد و البته مراد از آن یکنواخت بودن آیات قرآنی است در زیبائی اسلوب و شیرینی لهجه و قدرت خارق العاده بیان و همه قرآن همین وضع را دارد و آیه سوم که در این فصل مورد نظر ما است قرآن را بدو قسم محکم و متشابه قسمت می کند و روی هم رفته از اطراف کلام برمی آید که: اولاً محکم آیه ایست که در مدلول خود محکم و استوار باشد و معنی مراد آن به غیر مراد اشتباه نیفتد و متشابه برخلاف آنست.
و ثانیا وظیفه ایمانی هر مؤمنی که در ایمان خود رسوخ دارد اینست که به آیات محکمه ایمان بیاورد و عمل کند و به آیات متشابهه ایمان آورد ولی از عمل به آن ها توقف و خودداری نماید. تنها اشخاص منحرف القلب و کج فکر هستند که به آیات متشابهه به منظور فریب دادن مردم و دست اندازی به تاویل عمل نموده از آن ها پیروی می کنند.
معنی محکم و متشابه پیش مفسرین و علما
در میان علماء اسلام در معنی محکم و متشابه اختلاف عجیبی است و با تتبع اقوال می توان نزدیک به بیست قول در این مسئله پیدا کرد.
خدای متعال در کلام خود می فرماید: «کتاب احکمت آیاته؛ قرآن کتابی است که آیاتش محکم قرار داده شده اند» (سوره هود/ آیه 1) و باز می فرماید: «الله نزل احسن الحدیث کتابا متشابها مثانی تقشعر منه جلود الذین یخشون ربهم»؛ خدا بهترین سخن را نازل کرده، کتابی که آیاتش شبیه و مانند هم و دوتا دوتا است. به سبب آن کتاب پوست های کسانی که از خدای خود می ترسند، کشیده می شود - با شنیدن قرآن بدنشان به لرزه درمی آید -.(سوره زمر/ آیه 23)
و باز می فرماید: «هو الذی انزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هن ام الکتاب و اُخَر متشابهات فاما الذین فی قلوبهم زیغ فیتبعون ما تشابه منه ابتغآء الفتنة و ابتغاء تاویله و مایعلم تاویله الا الله والراسخون فی العلم یقولون آمنا به کل من عند ربنا»؛ خدا کسی است که بر تو کتاب را نازل کرد در حالی که برخی از آن آیات محکم می باشند که آن ها مادر - مرجع و اساس مسلم - کتاب اند و برخی آیات متشابه هستند اما کسانی که در دل هایشان میل به کج روی و انحراف از استقامت است. از متشابه کتاب پیروی می کنند برای فتنه و فریب دادن مردم و برای این که تاویلش را می خواهند و حال آن که تأویل آن را جز خدای نمی داند و آنان که در علم خود ثابت قدم اند. در مورد آیات متشابه می گویند به آن ایمان داریم همه آیات از پیش خدای ماست. (سوره آل عمران/آیه 7)
چنان که روشن است آیه اولی همه قرآن را محکم معرفی می کند و البته مراد از آن استوار و غیرقابل خلل و بطلان بودن کتاب است و آیه دوم همه قرآن را متشابه می شمارد و البته مراد از آن یکنواخت بودن آیات قرآنی است در زیبائی اسلوب و شیرینی لهجه و قدرت خارق العاده بیان و همه قرآن همین وضع را دارد و آیه سوم که در این فصل مورد نظر ما است قرآن را بدو قسم محکم و متشابه قسمت می کند و روی هم رفته از اطراف کلام برمی آید که: اولاً محکم آیه ایست که در مدلول خود محکم و استوار باشد و معنی مراد آن به غیر مراد اشتباه نیفتد و متشابه برخلاف آنست.
و ثانیا وظیفه ایمانی هر مؤمنی که در ایمان خود رسوخ دارد اینست که به آیات محکمه ایمان بیاورد و عمل کند و به آیات متشابهه ایمان آورد ولی از عمل به آن ها توقف و خودداری نماید. تنها اشخاص منحرف القلب و کج فکر هستند که به آیات متشابهه به منظور فریب دادن مردم و دست اندازی به تاویل عمل نموده از آن ها پیروی می کنند.
معنی محکم و متشابه پیش مفسرین و علما
در میان علماء اسلام در معنی محکم و متشابه اختلاف عجیبی است و با تتبع اقوال می توان نزدیک به بیست قول در این مسئله پیدا کرد.
wikiahlb: محکم_و_متشابه
[ویکی فقه] محکم و متشابه (علوم قرآنی). از تقسیمات دلالت الفاظ قرآن ، به اعتبار داشتن معنای صریح و بدون احتمالات مختلف یا عدم آن است.
مبحث محکم و متشابه، یکی از مباحث اساسی و کلیدی در علوم قرآن است که آگاهی به آن برای برداشت و استنباط درست از مفاهیم قرآن ، ضرورت دارد.
در قرآن
طرح موضوع محکم و متشابه در عالم اسلام و میان مسلمانان، ریشه در خود قرآن دارد. خداوند متعال می فرماید: (هو الذی انزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هن ام الکتاب واخر متشابهات فاما الذین فی قلوبهم زیغ فیتبعون ما تشابه منه ابتغاء الفتنة وابتغاء تاویله وما یعلم تاویله الا الله والراسخون فی العلم یقولون آمنا به کل من عند ربنا وما یذکر الا اولوا الالباب)؛ «اوست کسی که این کتاب -قرآن- را بر تو فرو فرستاد پاره ای از آن آیات محکم -صریح و روشن- است آنها اساس کتابند و -پاره ای- دیگر متشابهاتند -که تاویل پذیرند- اما کسانی که در دلهایشان انحراف است برای فتنه جویی و طلب تاویل آن -به دلخواه خود- از متشابه آن پیروی می کنند با آنکه تاویلش را جز خدا و ریشه داران در دانش کسی نمی داند -آنان که- می گویند ما بدان ایمان آوردیم همه -چه محکم و چه متشابه- از جانب پروردگار ماست و جز خردمندان کسی متذکر نمی شود».
پژوهش های بسیار در این زمینه
همچنین گذشت زمان پرسش های فراوانی را در این باره پدید آورده است. تحقیقات دانشمندان، اسلام شناسان و قرآن پژوهان نیز باعث شده است که موضوع محکم و متشابه گسترش یابد و صدها رساله و اثر کوچک و بزرگ تدوین و در پرتو این تتبعات، مفاهیم ارزشمند و قابل توجهی به مجموعه معارف و فرهنگ اسلامی افزوده شود.برخی از مباحث در باب محکم و متشابه به این شرح است: معنای لغوی و اصطلاحی محکم و متشابه، اقسام متشابهات، فرق میان محکم ومتشابهات، امکان یا عدم امکان علم به متشابهات، وظیفه ما در قبال آیات محکم و متشابه، حکمت وجودی آیات متشابه در قرآن، مزیت یا عدم مزیت آیات محکم بر متشابه و تعیین مصادیق آیات متشابه.
تالیفات مشهور
...
مبحث محکم و متشابه، یکی از مباحث اساسی و کلیدی در علوم قرآن است که آگاهی به آن برای برداشت و استنباط درست از مفاهیم قرآن ، ضرورت دارد.
در قرآن
طرح موضوع محکم و متشابه در عالم اسلام و میان مسلمانان، ریشه در خود قرآن دارد. خداوند متعال می فرماید: (هو الذی انزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هن ام الکتاب واخر متشابهات فاما الذین فی قلوبهم زیغ فیتبعون ما تشابه منه ابتغاء الفتنة وابتغاء تاویله وما یعلم تاویله الا الله والراسخون فی العلم یقولون آمنا به کل من عند ربنا وما یذکر الا اولوا الالباب)؛ «اوست کسی که این کتاب -قرآن- را بر تو فرو فرستاد پاره ای از آن آیات محکم -صریح و روشن- است آنها اساس کتابند و -پاره ای- دیگر متشابهاتند -که تاویل پذیرند- اما کسانی که در دلهایشان انحراف است برای فتنه جویی و طلب تاویل آن -به دلخواه خود- از متشابه آن پیروی می کنند با آنکه تاویلش را جز خدا و ریشه داران در دانش کسی نمی داند -آنان که- می گویند ما بدان ایمان آوردیم همه -چه محکم و چه متشابه- از جانب پروردگار ماست و جز خردمندان کسی متذکر نمی شود».
پژوهش های بسیار در این زمینه
همچنین گذشت زمان پرسش های فراوانی را در این باره پدید آورده است. تحقیقات دانشمندان، اسلام شناسان و قرآن پژوهان نیز باعث شده است که موضوع محکم و متشابه گسترش یابد و صدها رساله و اثر کوچک و بزرگ تدوین و در پرتو این تتبعات، مفاهیم ارزشمند و قابل توجهی به مجموعه معارف و فرهنگ اسلامی افزوده شود.برخی از مباحث در باب محکم و متشابه به این شرح است: معنای لغوی و اصطلاحی محکم و متشابه، اقسام متشابهات، فرق میان محکم ومتشابهات، امکان یا عدم امکان علم به متشابهات، وظیفه ما در قبال آیات محکم و متشابه، حکمت وجودی آیات متشابه در قرآن، مزیت یا عدم مزیت آیات محکم بر متشابه و تعیین مصادیق آیات متشابه.
تالیفات مشهور
...
wikifeqh: محکم_و_متشابه_در_قرآن