مداین

/madAyen/

مترادف مداین: شهرها، دیارها، مدینه ها، بلاد، بلدها ، ممالک، کشورها

متضاد مداین: قراء، قریه ها

لغت نامه دهخدا

مداین. [ م ُ ی ِ ] ( ع ص ) وام دهنده و وام خواهنده. ( آنندراج ). وام دار. قرض دار. ( ناظم الاطباء ).

مداین. [ م َ ی ِ ] ( اِخ ) شهرکی است برمشرق دجله و مقر خسروان بوده است و اندر وی یکی ایوانی است که ایوان کسری خوانند و گویند که هیچ ایوان از آن بلندتر نیست اندر جهان. و این شهرکی بزرگ بود و با آبادانی و آبادانی وی به بغداد بردند. ( حدود العالم ). نامی است که عرب به مجموع دو شهر طیسفون در ساحل یسار دجله نزدیک بغداد حالیه و شهر سلوسی ( سلوکیه ) واقع در ساحل یمین دجله می دادند و یا این دو شهر را با پنج شهر دیگر مداین سبعه می خواندند و برای سهولت ادا «سبعه » را افکنده ، مداین گفتند. و این شهر درسال 14 هجرت مسخر مسلمانان شد. ( از یادداشتهای مؤلف ). گویند مداین عبارت بوده از هفت شهری که ما بین آنها مسافات کم و زیادی فاصله بوده است... پس از تسلطاعراب بر ایران بصره و کوفه مرکزیت پیدا کرد و مردم مداین به این دو شهر منتقل شدند و مدن مداین و سایرشهرهای عراق از اهمیت افتاد، و بعدها حجاج به واسط آمد و آنجا را دارالاماره قرار داد سپس منصور به بغداد آمد و مردم رو به آنجا نهادند آنگاه معتصم سامراء را قرارگاه کرد و خلفا چندی در این جا اقامت گزیدند و باز به بغداد منتقل گشتند... مداین در عصر ما شهرکی است در جانب غربی دجله که عبارت است از نهر شیر...در دیجان قریه ای بوده در قسمت بالای همین مکان تقریباً در یک فرسخی واقع شده بود، اما اکنون ویران است...قبر سلمان فارسی و حذیفةبن الیمان در این محل است ومقصد و مزار مردم است. ( از معجم البلدان ). نام هفت شهر نزدیک به هم که پنج شهر آن شناخته شده است. 1 - تیسفون. 2- وه اردشیر. 3 - رومگان. 4 - در زنی زان. 5 - ولاش آباد و دو محل دیگر را اسپانبر و ماحوزا تصورکرده اند. رجوع به تیسفون و طیسفون شود :
مداین پی افکند جای کیان
پراکند بسیار سود و زیان.
فردوسی.
رسد دست تو از مشرق به مغرب
ز اقصای مداین تا به مدین.
منوچهری.
و بلخ و مداین هم بر آن قاعده دارالملک اصلی بودند. ( فارسنامه ابن بلخی ص 98 ). و هر دو را به مداین نشانده بود در دارالملک. ( فارسنامه ابن بلخی ص 108 ).
بر سر دجله گذشته تا مداین خضروار
قصر کسری و زیارتگاه سلمان دیده اند.
خاقانی.
یک ره ز ره دجله منزل به مداین کن بیشتر بخوانید ...

فرهنگ فارسی

نام مجموعه هفت شهر آبادان و نزدیک بهم که مجموعه آنها را بزبان سریانی ما حوزه و با لقب ملکا مینامیدند و گاهی نیز مذیناتا گفته اند. حدس زده اند که مجموعه این شهرها را بزبان پهلوی شهریستانان میگفته اند ( ولی این نام در منابع موجود دیده نمیشود ) و کلمات سامی مذکور ترجمه آن است . در اواخر عهد دولت ساسانیان مداین مشتمل بر هفت شهر بود مورخان عرب و ایرانی که کتب خود را در زمان ویرانی یا زوال مداین نوشته اند تعداد آنها را باختلاف ذکر کرده اند و بهر حال تیسفون (طیسفون ) که مهمترین و بزرگترین شهرهای مداین بود مقر سلطنت و پایتخت دولت شاهنشاهی ساسانی بوده است و بعد از آن شهر وهاردشیر یا سلوکیه بوده است .از مجموعه هفت شهر مداین پنج شهر شناخته شده اند که عبارتند از : ۱ - تیسفون پایتخت پادشاهان ساسانی در ساحل شرقی دجله. ۲ - وه اردشیر یا سلوکی و یا سلوکیه . در ساحل غربی دجله .۳ - رومگان در ساحل شرقی دجله . ۴ - در زنی ذان در ساحل غربی دجله .۵ - ولاش آباذ . در ساحل غربی دجله . اگر محله اسپانبر واقع در ساحل غربی دجله و محله ماحوزا واقع در ساحل شرقی را نیز دو شهر مستقل بحساب آوریم تعداد هفت شهر مداین کامل میشود.
شهرها، جمع مدینه، ونام شهرقدیمی تیسفون
( اسم ) جمع مدینه ۱- شهرها : و باید که شعر او بدان درجه رسیده باشد که در صحیف. روزگار مسطور باشد ... بر سفاین ( سفائن ) نویسند و در مداین ( مدائن ) بخوانند ...
نام گوشه ای در موسیقی ایران

فرهنگ معین

(مَ یِ ) [ ع . مدائن ] (اِ. ) جِ مدینه . ۱ - شهرها. ۲ - نام شهر قدیمی تیسفون .

فرهنگ عمید

= مدینه

دانشنامه اسلامی

[ویکی اهل البیت] «مداین» جمع «مدین» است و این عنوان در چند آیه قرآن کریم آمده که به معنای شهرها می باشد.
اما مداین مورد نظر در این نوشتار، مجموعه شهرهایی در عراق کنونی است که به مداین عراق، مداین کسرا و مداین خسرو معروفند.
مداین یا مداین در 32 کیلومتری جنوب شرقی بغداد بر دو ساحل دجله واقع است و اطلاق نام مداین بر این محل، بدین مناسبت بوده است که دو شهر بزرگ «سلوکیه» در غرب و «تیسفون» در شرق رودخانه دجله در مقابل یکدیگر، قرار داشته و عده ای نیز آبادی های نزدیک را یک واحد جغرافیایی به شمار آورده اند.
یکی از توابع مداین به نام «ساباط» حومه تختگاه ساسانی بوده و نام اصلی آن «ولاش آباد» است. گویند که اردشیر آن را بازسازی کرد و باغ شاهی در این جا ساختند و سکه خانه ای هم در آن دایر کردند که از اهمیت اقتصادی آن حکایت دارد.
در مغرب دجله، آثار حصاری دیده می شود که بخش بزرگی از آن را با مصالح شهر بابل ساخته اند. این شهر همان «سلوکیه» است که باستانی ترین قسمت های پایتخت به شمار می رود. اردشیر اول بخشی از آن را بازسازی کرد اما حصارش مربوط به عهد سلوکیان است. این دیار مرکز عیسویان ایران و مقر «جاثلیق» نیز بوده است و کلیسای بزرگ سلوکیه در آن جا بوده که هنگام فرمانروایی شاپور دوم، ویران گردید اما با مرگ او دوباره ساخته شده.
در مجموع این هفت شهر که به «مداین» موسومند، عبارتند از: تیسفون، رومگان، سلوکیه، درزیندان، ولاش آباد (ساباط)، اسپانبر و ماحوزا.
چون اسلام آشکار گردید و بعثت نبی اکرم صلی الله علیه و آله موجی از معنویت و امیدواری در جهان به وجود آورد و مردمان جزیرة العرب در پرتو این آیین، اقتداری بدست آوردند و با دولت های مجاور روابط سیاسی برقرار کردند، در این حالت حضرت محمد صلی الله علیه و آله از طریق نامه نگاری با فرمان روایان و سران اقوام و قبایل، آنان را به سوی توحید و یکتاپرستی فراخواند.

دانشنامه آزاد فارسی

مَداین
ایوان (یا: مدائن) اَبَرشهر باستانی و پایتخت زمستانی پادشاهان ایران، یا مجموعه ای از شهرها، در حدود ۳۰کیلومتری جنوب شرقی بغداد کنونی، بر دو کرانۀ رود دجله، واقع در کشور عراق. مداین جمع عربی مدینه، ترجمۀ کلمۀ آرامی ماحوزه یا مدیناثاست. این مجموعه شهرها و حومۀ آن را به مناسبت این که ساسانیان و اعراب مرکب از هفت شهر می دانستند، مداین خوانده اند. مداین مرکز اداری امپراتوری، جایگاه اقامت زمستانی شاه، کرسی جاثلیق نسطوری و مقر خاخام بزرگ یهودیان خارج از فلسطین قدیم و زیستگاه آرامی ها، یونانیان، آسوریان، یهودیان، مانویان و البته زردشتیان بود. این ابرشهر دارای مناطق صنعتی، تجاری، کاخ ها و کوشک ها، پردیس ها، باغ ها، بناهای تشریفاتی و نواحی باز و پهناور بود. از هفت شهر روایت شده، در اواخر دورۀ ساسانی فقط چهار یا پنج مرکز جمعیت وجود داشت. کهن ترین شهر، تیسفون، در ساحل شرقی دجله بود که اشکانیان در قرن اول پ م بنیاد کردند. عرب این شهر را مدینة العتیقه می خواند. کاخ باستانی پادشاهی، که به عربی «قصرالابیض» می نامیدند، در آن جا بود. در اواخر عهد ساسانی، ناحیۀ مسکونی وسیع آسپانبور با تالار عظیم تشریفاتی آن (ایوان کسری)، مجموعه ای از کاخ ها، خزانه، احتمالاً ضرابخانه، گرمابه، میدان اسب دوانی و چوگان بازی در تیسفون احداث شد. خسرو انوشیروان شهر وه آنتیوخ خسرو را در فاصلۀ تقریباً ۳ مایلی آن بنیاد کرد (۵۴۰م) و اسیران انطاکیه را آن جا اسکان داد. اعراب این شهر را رومیه (الرومیه) می خواندند. این شهر دارای تأسیسات و مرکز اداری منطقه بود، و در قرن ۶م، ۳۰ هزار تن جمعیت داشت. تیسفون در زمان اشکانیان با پلی سنگی و در عهد ساسانی با پلی شناور (احتمالاً قایقی) به ساحل غربی دجله مرتبط می شد. بزرگ ترین شهر این ساحل سلوکیه بود، که مقابل تیسفون قرار داشت. اردشیر بابکان شهر محصور در دیوار وه اردشیر (به عربی بِهَر سیر) را در جنوب سلوکیه ساخت (ح ۲۳۰م). یهودیان این شهر را ماحوزه و مسیحیان کوخه می نامیدند و مرکز عمدۀ تجاری و صنعتی و مقر اداری محلی غرب دجله و دارای ضرابخانه بود. کلیسای جامع جاثلیق نسطوری و اقامتگاه خاخام بزرگ یهودی در وه اردشیر بود و یهودیان ثروتمند در آن می زیستند. شهر ساباط، که گاه جزو مداین شمرده می شود، در حدود ۳مایلی جنوب وه اردشیر واقع بود. آبادی دَرزَنیدان/دَرزیدان، که معّرب آن درزیجان است، در یک فرسنگی جنوب سلوکیه بود. در حملۀ اعراب به ایران مداین به دست ایشان افتاد و سعد بن ابی وقّاص در قصر ابیض اقامت کرد و سربازانش را در خانه های مردم جای داد. این سربازان به هنگام ترک مداین، درها و دروازه های شهر را کندند و با خود به کوفه بردند. در اوایل اسلام مرکز اداری دیاله، تحت فرمانروایی سلمان فارسی، حاکم کوفه، بود (۲۵ـ۳۵ق). در دورۀ امویان مرکز ضرب سکه بود. ظاهراً مسلمانان آن هوادار آل علی بودند و امام دوم شیعیان مدتی در قصر ابیض اقامت کرد. خوارج ازارقه در ۶۸ق (۶۸۷م) شهر را غارت و مسلمانان را قتل عام کردند. در قرن ۲ق شیعیانِ مداین از غلاة بودند. منصور، خلیفۀ عباسی، ابومسلم خراسانی را در رومیه کشت (۱۳۷ق) و قصر ابیض را نیمه ویران کرد. مکتفی عباسی آن را یکسره ویران نمود تا از مصالح آن قصر تاج را در بغداد بسازد. ویرانه های مداین و ایوان آن الهام بخش شاعران در بیان بی اعتباری دنیا بوده است؛ معروف ترین این اشعار قصیدۀ بحتری به عربی و قصیدۀ خاقانی به فارسی است. بِهرَسیر تا قرن ۷ق شهر شیعه نشین کوچکی بود. سلطان مراد چهارم عثمانی آرامگاه سلمان فارسی را بازسازی کرد و شهر کوچک امروزی سلمان پاک در اطراف آن شکل گرفت. سلمانی های سنی بغداد هر سال در ۱۵ شعبان و شیعیان در ایام دیگر به زیارت آرامگاه می رفتند. در نبرد تیسفون (۱۹۱۵) ترک های عثمانی قشون هندی بریتانیا را شکست دادند. ایوان مداین عظیم ترین و با شکوه ترین بنای باقی مانده از آن اَبَرشهر باستانی است. نیز ← ایوان_مداین؛ جنگ_مداین؛ تیسفون

پیشنهاد کاربران

بپرس