مرور زمان

[ویکی فقه] کتاب (مرور زمان) اثری است که به بررسی فقهی حقوقی امکان قبول مرور زمان می پردازد. این کتاب در سه فصل تنظیم و چاپ شده است.
در فصل نخست آن در شرح کلیات موضوع آمده است:(مرور زمان در فرهنگ حقوقی عرب، اغلب با عنوان التقادم و گاهی با عنوان مرور الزمن یا مضی المدة بیان می شود. نزد حقوق دانان انگلیسی زبان، رایج ترین عنوان آن (Prescription) است؛ اگرچه با عنوان Limitation و Lapse of time نیز مطرح می شود و متداول ترین اصطلاح آن در فرهنگ حقوقی فرانسه (La prescription است.
اصلی ترین انواع مرور زمان
مرور زمان مدنی، تجاری و کیفری، اصلی ترین انواع مرور زمان اند. مرور زمان اصولاً مسئله ای حقوقی است، لکن ناظر به قضاوت است؛ یعنی در مرحله رسیدگی به دعوا و صدور حکم مطرح می شود. بنابراین ماهیتاً یکی از مباحث مهم آیین دادرسی است و به طور عمده در این قبیل منابع بررسی می شود که به دلیل آثار فراوان و حیاتی آن در روابط حقوقی افراد، از اهمیت ویژه ای در مباحث حقوقی و قضایی برخوردار است؛ زیرا براساس نظریه مرور زمان و مبانی تئوریک آن، فردی که در مورد حقی ادعایی دارد، اگر در واقع نیز حقی داشته باشد، هرگاه در مدت مقرر شده برای مرور زمان، اقدام به استیفای آن نکند، محاکم قضایی از استماع و رسیدگی به دعوای او خودداری خواهند کرد. از سوی دیگر، فردی که مالی را در اختیار دارد و از امکان تصرف در عین و منافع آن برخوردار است، پس از گذشت زمان معینی از مبدأ این تصرف، و عدم طرح ادعایی از جانب مدعی احتمالی، ادعایی در محکمه علیه او، حتی اگر از طریق نامشروعی به این امکان و تصرف دست یافته باشد، پذیرفته نیست. بنابراین اگرچه مفاد نظریه مرور زمان، اصولاً ناظر به مرحله دادرسی و قضاوت است، حتی اگر مدلول مستقیم آن مثلاً نفی مالکیتِ مدعی نباشد، سلب حق اقامه دعوا، در خارج از مدت مرور زمان، همان آثار نفی صریح مالکیت را برای مدعی در پی دارد و در مقابل، اثبات کننده آثار واقعی مالکیت برای فرد متصرف است. از این روست که بحثِ مرور زمان از اهمیت اساسی برخوردار است و هر نظام حقوقی و قضایی ناگزیر از ارائه دلایل خِردپسند در نفی یا اثبات آن است.)نویسنده پس از بررسی آبشخور تاریخ و تحقیقی مرور زمان در حقوق اسلام و ایران، به تعریف انواع مرور زمان پرداخته است و با اشاره به شیوه تحقیق خود، مباحث اصلی کتاب را در دو فصل بعدی: (مرور زمان در حقوق عرفی) و (مرور زمان در فقه و حقوق اسلامی) و جمع بندی و نتیجه گیری پایانی پی می گیرد.
محتوای فصل دوم
در فصل دوم کتاب در بیان مجاری مرور زمان، ابتدا مرور زمان مدنی، انواع و مبانی آن، شرایط تحقق و تعلیق و انقطاع آن بحث شده است. سپس مرور زمان تجاری عام و خاص معرفی و به مبانی مرور زمان تجاری، مهلت مرور و زمان آغاز آن نیز پرداخته شده است. گفتار سوم این فصل نیز به معرفی ابعاد مختلف مرور زمان کیفری پرداخته است. در این گفتار، تعریف مرور زمان کیفری، انواع آن، تفاوت آن با مرور زمان حقوقی، مبانی، مدت، آغاز زمان، و انقطاع و تعلیق آن بحث شده است.
محتوای فصل سوم
...

مرور زمان (حقوق)
گذشتن مدتی که به موجب قانون پس از انقضای آن دعوی شنیده نمی شود. مرور زمان دعاوی حقوقی موجب سقوط حق طرح دعوی است مشروط به آن که از طرف ذینفع این ایراد به صراحت مطرح شده باشد. مدت مرور زمان را قانون تعیین می کند. باب یازدهمِ قانون آیین دادرسی مدنی (مصوب شهریور ۱۳۱۸ مجلس شورای ملی) به مرور زمان در دعاوی حقوقی اختصاص یافته بود، ولی پس از پیروزی انقلاب اسلامی اکثریت فقهای شورای نگهبان مرور زمان در امور حقوقی را مغایر شرع تشخیص داده اند. مرور زمان کیفری بر دو نوع است: مرور زمان تعقیب، و مرور زمان اجرای حکم محکومیت. با تصویب قانونِ آیین دادرسی کیفری جدید در ۱۳۸۷ (مواد ۱۷۳ و ۱۷۴) مرور زمان تعقیب و اجرای حکم مجازات درخصوص جرایمی که مجازات قانونی آن از نوع مجازات های بازدارنده یا اقدامات تأمین و تربیتی است، پیش بینی شده است. در جرایم مستوجب حد، قصاص و دیات مرور زمان جاری نیست. قوانین راجع به مرور زمان کیفری مربوط به نظم عمومی است و مراجع کیفری مکلف اند رأساً به مسئلۀ مرور زمان توجه کنند، حتی اگر از ناحیۀ متهم ایرادی نشده باشد. مرور زمان در دعاوی تجاری نیز جاری می شود (مواد ۲۸۶ الی ۲۹۱ قانون تجارت).