معبد اصطخر معبدی بود برای آناهیتا که شاهان به هنگام تاج گذاری در این معبد حضور پیدا می کردند. کلاه تیا را بر سر می گذاشتند، بالاپوش سلطنتی را می پوشیدند و سپر و نیزه ای مخصوص دریافت می کردند، که عموماً
... [مشاهده متن کامل]
... [مشاهده متن کامل]
بر روی سکه ها همین ها نقش بسته است. آرم سلطنتی هم در بنایی برجی شکل در پاسارگاد نگهداری می شد و دری بزرگ بر آن قرار داشت که به وسیلهٔ تعدادی پله به آن دسترسی پیدا می کردند و شاه به هنگام تاجگذاری برای این که شکوه و عظمت خود را نشان دهد، بالای این پله ها می ایستاد. پیش از اردشیر دوم سلطنت با نام اهورا مزدا آغاز می شد، اما در زمان اردشیر دوم پرستش ناهید باب شد و نام او بر سنگ ها حک شد. جد اردشیر اول ریاست معبد اصطخر را که متعلق به آناهیتا بود، برعهده داشت و ساسانیان در طول فرمانروایی خود علاقهٔ بسیاری به این معبد داشتند. در این بنا آتشکده های مختلفی وجود داشت که هر کدام مخصوص به خدایی بود و همهٔ خدایان در همان جا عبادت می شدند. معبد اصطخر به صورت مستطیلی بود، پلکان هایی برای آن وجود داشت که راه اتصال به معبد بود. معبد اصطخر تاحدودی به عبد بابل شباهت داشت. طول بنا ۷۲ متر، عرض آن ۴۰ متر و دارای ۶ متر ارتفاع بود و آتشدانی در میان آن قرار داشت که همواره آذر مقدس در آن می سوخت. این آتشکده هشت در و چند اتاق هشت گوشه دارد. طبری می گوید: «اردشیر پس از آنکه در مرو به جنگ پرداخت، جمعی از سران آنجا را بکشت و سر آن ها را به آتشکده ناهید ( اصطخر ) فرستاد و آنگاه از مرو بازگشت. » به فرمان اردشیر سرها را به دیوارها آویختند و پوست اردوان پنجم را که شکست خورده بود، کندند و به نمایش گذاشتند. این معبد هنگام حملهٔ اعراب مقاومت بسیاری کرد و به همین خاطر نابود شد. پس از مدتی بر روی ویرانه های باقی ماندهٔ آن مسجدی بنا شد. مسعودی می گوید در زمان او این قسمت به مسجد سلیمان معروف بوده و خرابه های آن را این چنین توصیف می کند: «من آیت مسجد را دیده ام. تقریباً در یک فرسنگی اصطخر واقع است… در آنجا ستون هایی از سنگ یکپارچه با قطر و ارتفاع حیرت بخشی دیدم که برفراز آن اشکال اسب و حیوانات عجیب نصب بود و شخص را به حیرت می افکند. »
