مقدمه بر علم حدیث

مقدمه ای بر علم حدیث کتابی از ابن صلاح در زمینه علم حدیث، اصطلاح شناسی و قواعد علم رجال است. حدیث گفتار، عمل یا تقریر پیامبر اسلام است که به عنوان دومین منبع مشروع حقوق اسلامی به شمار می آید. علم حدیثی که این کتاب توصیف می کند مشتمل بر اصولی است که یک حدیث شناس می تواند اعتبار روایت های فردی را ارزیابی کند.
کتاب شامل ۶۵ فصل است که هر فصل شامل حدیثی دربارهٔ ان موضوع است. ۳۳ فصل اول اصطلاحات گوناگون فنی در حدیث شناسی را توصیف می کنند که شرایط اعتبار و اصالت حدیث را مشخص می سازد. فصل های بعدی مربوط به اسناد و سلسله روایت هستند و فصول بعدی به کدهای اخلاقی می پردازد که یک محدث باید آن ها را رعایت کند.
ابن صلاح کتاب مقدمه را به عنوان مجموعه ای از گفتارها شروع کرده است که برای دانشجویانش در دمشق در اواخر ۱۲۳۳ ایراد می کرده است. این کتاب توجه بسیاری از مؤلفان را بخود جلب کرده است چنان که این کتاب را تشریح کرده اند و برخی هم خلاصه کرده اند و به عنوان یک الگو در کتاب های هم سنخ خوداش لحاظ شده است. کتاب مقدمه چندین باز به زبان اصلی عربی منتشر شده است و به انگلیسی نیز ترجمه شده است.
[ ۱] از آنجا که کتاب مقدمه به صورت رسمی توسط مؤلف آن نامگذاری نشده است کاوش و بررسی هایی دربارهٔ نام و عنوان حقیقی آن وجود دارد که همراه با احتمالات گوناگونی هست. ذهبی از این کتاب به عنوان علوم الحدیث یاد کرده است چنان که ابن حجر و محمد ابن جعفر کتانی نیز این کتاب را به همین نام خوانده اند.
عایشه بنت عبدالرحمان در مقدمه ای که بر این کتاب نوشته گفته است:
کتاب وی در مورد علوم حدیث معروفترین کتاب وی بی مقایسه است تا بدان جا که کافی است بگوییم که کتاب ابن صلاح، قصد آن فهمیده شده است به خاطر مشهوریت و منزلت اش. محققان قبلی به این کتاب با عناوینی همچون کتاب ابن صلاح در مور علوم حدیث یا همان گونه که خود ابن صلاح اشاره کرده است، آشنایی با انواع علوم حدیث اشاره کرده اند در میان متاخرین از این کتاب با عنوان مقدمه ابن صلاح در علوم حدیث یاد شده است. [ ۲]
کتب اصطلاح شناسی حدیث دو دوره را پشت سر گذاشته اند. اولین دوره گردآوری اقوال و گفته های محققان اولیه بوده است که با نقل قول آن ها، آن ها بدون ارزیابی اقوال، آن ها را استفاده می کردند و اصطلاحاتی را که قابل اطلاق بر آن تعابیر باشد پیشنهاد می دادند. این روش شناسی بود که توسط محققان اولیه همچون یحیی ابن معین، علی ابن مدینی، مسلم این حلاج و ترمذی بکار می رفت. در دوره دوم شاهد کتاب هایی هستیم که به ارزیابی کتاب های دوره اول پرداخته اند مؤلفان دوره دوم عبارت ها و گفته های دوره اول را می خواندند و به سامان دهی و کدسازی اصطلاحات مربوط می پرداختند. اصولی تأسیس می شدند و تا اندازه ای بسیار مقبول می افتادند که اصطلاحات مشخص بودند که از آن محققان خاصی وضع می شدند مثال هایی از این کتاب ها را می تواند در کتاب هایی چون:معارف علوم الحدیث الحکیم، الکفایه کاتب بغدادی و مقدمه ابن صلاح یافت. [ ۳]