نابجایی

نابـِجایی یکی از مفاهیم فیزیک در زمینه بلورشناسی است.
نابجایی ها، نقصهایی هستند که حرکت آنها، در تنش هایی کمتر از مقاومت تئوری کریستال کامل در برابر تنش برشی باعث تغییر شکل مومسان بلور می شود.
گرچه نابجایی ها باعث نرم تر شدن ماده و بیشتر شدن تغییر شکل پلاستیک آن می شوند، ولی اگر چگالی نابجایی ها در ماده از حد معینی بیشتر شود، این امر منجر به برهمکنش نابجایی ها و قفل شدن آن ها می شود و ماده سخت تر می شود.
مفهوم نابجایی بلوری توسط تیلور، ارووان و پولانی ( ۱۹۴۳ ) معرفی شد اما خواص مومسان ( پلاستیک ) نابجایی ها در محیط های پیوستهٔ همسانگرد از سال ۱۹۰۵ شناخته شده بود ( ۱۹۰۷ - وولترا )
• از نظر بردار برگرز
• نابجایی لبه ای
اگر یک نیم صفحه از اتم ها را در بین صفحات اتمی یک کریستال وارد کنیم موجب تغییر موقعیت اتم های اطرافش می گردد. به چنین خرابی ای، نابجایی لبه گفته می شود. در نابجایی لبه ای، بردار برگرز به خط نابجایی عمود است و در داخل صفحه ی لغزش نابجایی قرار دارد.
•
• نابجایی پیچی
نابجایی پیچشی عموماً به صورت یک پیچ یا رمپ پارکینگ های طبقاتی توصیف می گردد بدین صورت که اگر یک دور حول محور نابجایی بچرخید به مکان قبلی خود بر نمی گردید. در نابجایی پیچی، بردار برگرز با خط نابجایی موازی است، لذا هر صفحه ای که از دو بردار فوق ( بردار برگرز و خط نابجایی پیچی ) بگذرد به عنوان صفحه لغزش شناخته می شود
•
• نابجایی مختلط
نابجایی که هم زمان هر دو خصوصیت نابجایی پیچشی و لبه را داشته باشد نابجایی مختلط خوانده می شود.
• از نظر کامل بودن
• نابجایی کامل
• نابجایی جزئی ( نابجایی ناقص )
به طور کلی مکانیزم های تشخیص نابجایی ها به دو دسته ی زیر تقسیم می شوند  : ۱ ) روش هایی که بر مبنای واکنش های شیمیایی در محل نابجایی ها شکل گرفته اند .
مانند  : روش چال حک - روش تشکیل رسوب در محل نابجایی ۲ ) روش هایی که بر مبنای ساختار فیزیکی در مکان نابجایی عمل می کنند .
مانند  : میکروسکوپ الکترونی عبوری - استفاده از تفرق اشعه ی ایکس [ ۱] میکروسکوپ نوری بازتابی اگر بلوری که دارای نابجایی است، در محیطی قرار گیرد که اتم ها از سطح جدا شوند، سرعت جدایش اتم ها در اطراف محل ظهور نابجایی با مناطق دیگر سطح متفاوت است. اگر سرعت جدایش اتم ها در اطراف نابجایی ها بیشتر باشد، همان طور که در شکل های زیر دیده می شود، در این محل ها حفره هایی به وجود می آید.