[ویکی فقه] بحث نفقه زن، از دیرباز، در فقه شیعه همواره زیر بخشی از مبحث کلی تر (نفقات) بوده است. این بحث می تواند با توجه به گسترش و تحول نهادهای اجتماعی و در نتیجه تحول روابط اجتماعی، همواره دچار تحول باشد.
این نوشته، سیر بحث را در میان فقهای شیعه، برمی نماید و مبانی و ادله آن را پیش می کشد. در بخش نخست، دلایل وجوب نفقه زن و شروط آن یاد شده و در ضمن بحث از شروط وجوب نفقه، به اطاعت و تمکین زن از همسر، زمینه ها و حدود آن پرداخته می شود.در بخش دوم، تحت عنوان (مقدار نفقه)، از دو بحث (حیطه نفقه) (خوراک، پوشاک، لوازم منزل، هزینه درمان و…) و بحث (اندازه نفقه) (مقدار خوراک، تعداد پوشاک و…)، سخن گفته شده است.این مباحث، بر مبنای مطرح شده در کتب فقهی، حدود و مرزهای شرعی را به وجود می آورد، اما همچنان که خواهد آمد، این حدود و مرزها می تواند با توجه به تعهدات و مقررات عرفی، توسعه یابد و تضییق گردد و وظایف زن و شوهر را با توجه به فرهنگ های مختلف به گونه های متنوع سامان دهد، در حالی که این امر مورد امضای شارع نیز قرار دارد.گفتنی است، نفقه زن و احکام آن باید با توجه به نظام خانوادگی مسلمانان و دیدگاه اسلام نسبت به انسان و در کلّی مرتبط نگریسته شود تا بتواند در مقابل طرح های دیگر (آنچه در غرب مطرح است) پاسخ گوی مشکلات باشد، نه مشکل زا و دفاع ناپذیر.این بحث در فضای تقنین و حکم مطرح است، نه در فضای اجرا و آنچه در جوامع مختلف بدان عمل می شود. راه کارهای عملی برای اجرای قانون و حکم، خود بحثی مستقل و بیرون از موضوع این نوشته است.و در آخر، باید اذعان کرد: در خانواده ای که محبّت، عشق، تفاهم و مشارکت وجود دارد، بسیاری از بحث های قانونی، خشک و غیر لازم به نظر می رسد و این مباحث بیشتر در هنگام اختلاف و دعاوی مطرح می شود.
معنای لغوی و اصطلاحی
(نفقه) اسم مصدر (انفاق) و به معنای آن چیزی است که انفاق می شود و انفاق مال، به معنای بذل و صرف آن است.(انفق مالَه: صرفه وانفده… والنفقة اسم مِن الانفاق ما تنفقه من الدّرهم ونحوها.) از آن جا که زن، در ازدواج دائم مسئولیت هایی را در طول زندگی مشترک خود به عهده دارد که توان جسمی او را می طلبد و فرصتی را از او می گیرد، نفقه، حق و امتیاز او قرار داده شده است؛ مسئولیت هایی، مانند: بارداری و حضانت فرزند، رسیدگی و انجام امور شخصی در خانه،(با این قید که زن شأن خدمتکار برگزیدن را نداشته باشد که معمولاً چنین بوده و هست. در صفحات بعد در این باره سخن گفته خواهد شد.) خارج نشدن از خانه بدون اجازه شوهر و تمکین در برابر همسر.مرحوم علامه طباطبایی، در ذیل آیه (ولاتتمنّوا ما فضّل الله…) در ضمن توضیح این مطلب که مرد و زن نباید آرزوی مزایا و امتیازاتی را بکشند که خداوند برای هریک از آنان قرار داده، برخورداری از حقّ نفقه را یکی از موارد امتیاز زنان نسبت به مردان می شمارد. زن می تواند تا آن جا که با استیفای حقوق مرد و خانواده مزاحمت نداشته باشد، خود به کار درآمدزا بپردازد، قدر متیقن آن در بین اقوال فقها در صورت عدم خروج از خانه بدون اذن شوهر است. لیکن چنین چیزی بر او فرض نشده؛ گویی که حق نفقه نوعی تسهیل برای زنان است که عدم وضع آن باعث به سختی و دشواری افتادن آنان می شود.
دلایل وجوب نفقه
در منابع تشریع اسلامی، نوشتار بسیاری درباره وجوب نفقه زن وجود دارد. در قرآن کریم، آیات متعددی در این زمینه نازل شده؛ از جمله این آیات است:(والوالدان یُرضعن اولادهنَّ حولین کاملَین لِمَن ارادَ أن یُتمَّ الرَّضاعة وعلی المولود له رزقهنَّ وکسوتُهُنَّ بالمعروف)؛ و مادران، دو سال کامل فرزندان خود را شیر دهند؛ آن کسی که می خواهد فرزند را شیر تمام دهد. و به عهده صاحب فرزند (پدر) است که خوراک و پوشاک مادر را به حدّ متعارف و پسندیده بدهد.(لِینفق ذو سعة مِن سعته و مَن قُدر علیه رزقه فلینفق مما آتیه الله لایُکلّفُ اللهُ نفساً إلاّ ما اتیها، سیجعل الله بعد عسر یسراً)؛ باید مرد دارا به اندازه وسعت و توانایی خود، نفقه زن شیرده را بدهد و آن که رزق و روزی او تنگ است از آنچه خدا به او داده انفاق کند که خدا هیچ کس را جز به مقدار آنچه توانایی داده، تکلیف نمی کند. و خدا به زودی بعد از هر سختی آسانی قرار می دهد.(الرجال قوّامون علی النساء بما فضّل الله بعضهم علی بعض و بما انفقوا مِن اموالهم)؛ مردان عهده دار و سرپرست زنان هستند به آن دلیل که خداوند بعضی را بر بعضی برتری داده و به دلیل آن که مردان از مال خود به زنان نفقه می دهند.روایات بسیاری نیز از معصومان (علیهم السلام) درباره وجوب نفقه زن وارد شده است که برای نمونه، یک روایت ذکر می شود. شیخ صدوق (رحمةالله علیه) در خصال با سند خود از حریز نقل می کند که به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم:(مَن الّذی اجبَرُ علیه وتلزمُنی نفقتُهُ؟)؛آن کسی که مجبور بدان می شوم و نفقه او بر من لازم می شود، کیست؛حضرت فرمود: (الوالدان والولد والزّوجة)؛والدین (پدر و مادر)، فرزند و همسر. در میان فقهای شیعه نیز وجوب نفقه زن، امری اجماعی و متفق علیه به شمار می رود بلکه این امر به گفته مؤلف جواهر الکلام در بین امت اسلامی اجماعی است.
شرایط نفقه
...
این نوشته، سیر بحث را در میان فقهای شیعه، برمی نماید و مبانی و ادله آن را پیش می کشد. در بخش نخست، دلایل وجوب نفقه زن و شروط آن یاد شده و در ضمن بحث از شروط وجوب نفقه، به اطاعت و تمکین زن از همسر، زمینه ها و حدود آن پرداخته می شود.در بخش دوم، تحت عنوان (مقدار نفقه)، از دو بحث (حیطه نفقه) (خوراک، پوشاک، لوازم منزل، هزینه درمان و…) و بحث (اندازه نفقه) (مقدار خوراک، تعداد پوشاک و…)، سخن گفته شده است.این مباحث، بر مبنای مطرح شده در کتب فقهی، حدود و مرزهای شرعی را به وجود می آورد، اما همچنان که خواهد آمد، این حدود و مرزها می تواند با توجه به تعهدات و مقررات عرفی، توسعه یابد و تضییق گردد و وظایف زن و شوهر را با توجه به فرهنگ های مختلف به گونه های متنوع سامان دهد، در حالی که این امر مورد امضای شارع نیز قرار دارد.گفتنی است، نفقه زن و احکام آن باید با توجه به نظام خانوادگی مسلمانان و دیدگاه اسلام نسبت به انسان و در کلّی مرتبط نگریسته شود تا بتواند در مقابل طرح های دیگر (آنچه در غرب مطرح است) پاسخ گوی مشکلات باشد، نه مشکل زا و دفاع ناپذیر.این بحث در فضای تقنین و حکم مطرح است، نه در فضای اجرا و آنچه در جوامع مختلف بدان عمل می شود. راه کارهای عملی برای اجرای قانون و حکم، خود بحثی مستقل و بیرون از موضوع این نوشته است.و در آخر، باید اذعان کرد: در خانواده ای که محبّت، عشق، تفاهم و مشارکت وجود دارد، بسیاری از بحث های قانونی، خشک و غیر لازم به نظر می رسد و این مباحث بیشتر در هنگام اختلاف و دعاوی مطرح می شود.
معنای لغوی و اصطلاحی
(نفقه) اسم مصدر (انفاق) و به معنای آن چیزی است که انفاق می شود و انفاق مال، به معنای بذل و صرف آن است.(انفق مالَه: صرفه وانفده… والنفقة اسم مِن الانفاق ما تنفقه من الدّرهم ونحوها.) از آن جا که زن، در ازدواج دائم مسئولیت هایی را در طول زندگی مشترک خود به عهده دارد که توان جسمی او را می طلبد و فرصتی را از او می گیرد، نفقه، حق و امتیاز او قرار داده شده است؛ مسئولیت هایی، مانند: بارداری و حضانت فرزند، رسیدگی و انجام امور شخصی در خانه،(با این قید که زن شأن خدمتکار برگزیدن را نداشته باشد که معمولاً چنین بوده و هست. در صفحات بعد در این باره سخن گفته خواهد شد.) خارج نشدن از خانه بدون اجازه شوهر و تمکین در برابر همسر.مرحوم علامه طباطبایی، در ذیل آیه (ولاتتمنّوا ما فضّل الله…) در ضمن توضیح این مطلب که مرد و زن نباید آرزوی مزایا و امتیازاتی را بکشند که خداوند برای هریک از آنان قرار داده، برخورداری از حقّ نفقه را یکی از موارد امتیاز زنان نسبت به مردان می شمارد. زن می تواند تا آن جا که با استیفای حقوق مرد و خانواده مزاحمت نداشته باشد، خود به کار درآمدزا بپردازد، قدر متیقن آن در بین اقوال فقها در صورت عدم خروج از خانه بدون اذن شوهر است. لیکن چنین چیزی بر او فرض نشده؛ گویی که حق نفقه نوعی تسهیل برای زنان است که عدم وضع آن باعث به سختی و دشواری افتادن آنان می شود.
دلایل وجوب نفقه
در منابع تشریع اسلامی، نوشتار بسیاری درباره وجوب نفقه زن وجود دارد. در قرآن کریم، آیات متعددی در این زمینه نازل شده؛ از جمله این آیات است:(والوالدان یُرضعن اولادهنَّ حولین کاملَین لِمَن ارادَ أن یُتمَّ الرَّضاعة وعلی المولود له رزقهنَّ وکسوتُهُنَّ بالمعروف)؛ و مادران، دو سال کامل فرزندان خود را شیر دهند؛ آن کسی که می خواهد فرزند را شیر تمام دهد. و به عهده صاحب فرزند (پدر) است که خوراک و پوشاک مادر را به حدّ متعارف و پسندیده بدهد.(لِینفق ذو سعة مِن سعته و مَن قُدر علیه رزقه فلینفق مما آتیه الله لایُکلّفُ اللهُ نفساً إلاّ ما اتیها، سیجعل الله بعد عسر یسراً)؛ باید مرد دارا به اندازه وسعت و توانایی خود، نفقه زن شیرده را بدهد و آن که رزق و روزی او تنگ است از آنچه خدا به او داده انفاق کند که خدا هیچ کس را جز به مقدار آنچه توانایی داده، تکلیف نمی کند. و خدا به زودی بعد از هر سختی آسانی قرار می دهد.(الرجال قوّامون علی النساء بما فضّل الله بعضهم علی بعض و بما انفقوا مِن اموالهم)؛ مردان عهده دار و سرپرست زنان هستند به آن دلیل که خداوند بعضی را بر بعضی برتری داده و به دلیل آن که مردان از مال خود به زنان نفقه می دهند.روایات بسیاری نیز از معصومان (علیهم السلام) درباره وجوب نفقه زن وارد شده است که برای نمونه، یک روایت ذکر می شود. شیخ صدوق (رحمةالله علیه) در خصال با سند خود از حریز نقل می کند که به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم:(مَن الّذی اجبَرُ علیه وتلزمُنی نفقتُهُ؟)؛آن کسی که مجبور بدان می شوم و نفقه او بر من لازم می شود، کیست؛حضرت فرمود: (الوالدان والولد والزّوجة)؛والدین (پدر و مادر)، فرزند و همسر. در میان فقهای شیعه نیز وجوب نفقه زن، امری اجماعی و متفق علیه به شمار می رود بلکه این امر به گفته مؤلف جواهر الکلام در بین امت اسلامی اجماعی است.
شرایط نفقه
...
wikifeqh: نفقه_زن