نمایندگی تناسبی

نمایندگی تناسبی انواعی از نظام های انتخاباتی در کشورهای چندحزبی است که بر طبق آن هر حزب به نسبت تعداد آرایی که کسب می کند در پارلمان صاحب کرسی می شود. [ ۱]
در نظام های تناسبی، برخلاف نظام های اکثریتی که به موجب آن واجدین نصف به علاوه یک، همه کرسی ها را به خود اختصاص می دهند، هر حزب یا گروهی به تناسب آرای خود می تواند صاحب کرسی نمایندگی باشد. به این ترتیب نظام تناسبی، بر ارائه فهرست از طرف احزاب مبتنی است و انتخابات تنها در یک مرحله انجام می شود. در چنین نظامی، حوزه های انتخاباتی باید به اندازه کافی وسیع و پرجمعیت باشد تا در هر حوزه لااقل ۴ تا ۵ نفر برای انتخاب شدن لازم باشد. [ ۲]
با توجه به مشکلات نظام های اکثریتی، بسیاری از کشورها به انتخابات به شیوه های تناسبی روی آوردند. در این نظام ها برخلاف نظام های اکثریتی، هر حزب یا جناحی می تواند در عین مغلوب شدن در صحنه انتخابات، صاحب کرسی نمایندگی شود. در این نظام ها باید کرسی ها را بین نامزدها تقسیم کرد. تقسیم کرسی ها میان احزاب، گاه به شیوه های بسیار پیچیده ای صورت می پذیرد. تقسیم کرسی ها در دو سطح مختلف انجام می شود. از یک سو باید تعداد کرسی های هر فهرست را تعیین کرد و از سوی دیگر به تقسیم کرسی های هر فهرست پرداخت. [ ۲]
نمایندگی تناسبی در میان دموکراسی های غربی به روش غالب مبدل شده است. ۲۱ کشور از ۲۸ کشور اروپای غربی از این روش استفاده می کنند. برخی از آن ها به ترتیب حروف الفبا عبارتند از: آلمان، اتریش، اسپانیا، ایرلند، بلژیک، پرتغال، دانمارک، سوئد، سوئیس، فنلاند، قبرس، لوکزامبورگ، مالت، نروژ، هلند و یونان[ ۳]
نمایندگی تناسبی ابتدا در اروپای قرن ۱۹ به منظور برطرف نمودن معایب نظام های اکثریتی رشد و نمو یافت. بریتانیا از روش اکثریت نسبی استفاده می کرد ولی اغلب کشورهای اروپایی دیگر از اکثریت ساده. تلاش هایی برای اصلاح آن روش ها صورت گرفت اما سرانجام مشخص شد که چه روش های مبتنی بر اکثریت نسبی و چه اکثریت ساده باعث می شوند کرسی ها به طرز ناعادلانه ای بین احزاب تسهیم شود. اواخر قرن نوزدهم همزمان بود با دادن حق رأی به اقشار مختلف مردم ( مثلاً کارگران و زنان ) . کم کم در این کشورها احزاب عمومی متشکل از توده های مردمی شکل گرفت و این احزاب به سهم خواهی برخاستند. [ ۴]
اولین جرقه ها برای گذار به نمایندگی تناسبی در بلژیک و سوئیس زده شد. جمعیت این دو کشور متشکل از گروه های مختلف قومی و مذهبی است و شهروندان خواستار روشی بودند که متضمن تسهیم عادلانهٔ کرسی های پارلمان باشد. آنان نیک دریافته بودند که روش های اکثریتی از عهدهٔ این وظیفهٔ خطیر برنخواهند آمد. بلژیک در سال ۱۸۹۹ با اتخاذ نمایندگی تناسبی اولین چراغ را روشن کرد. فنلاند در ۱۹۰۶ و سوئد در ۱۹۰۷ به این روند پیوستند. از این پس گذار به نمایندگی تناسبی سرعت و جدیت گرفت به نحوی که تا سال ۱۹۲۰ اکثر کشورهای اروپای قاره ای این روش را برگزیده بودند. [ ۵]

نمایندگی تناسبی (proportional representation)
نظامی انتخاباتی که در آن تعداد کرسی هایی که در اختیار هر حزب قرار می گیرد با نسبت آرای آن حزب به کل آرای ریخته شده به صندوق ها متناسب است و آرای اقلیت به هدر نمی رود (برخلاف نظام اکثریت ساده، یا اکثریت نسبی). نظام نمایندگی تناسبی انواع گوناگونی دارد: نظام فهرست حزبی یا نظام عضو اضافی؛ رأی واحد قابل انتقال که در آن هر رأی دهنده ای نامزدهای انتخاباتی را به ترتیب اولویتی که خود قائل است شماره گذاری می کند و آرایی که مازاد بر حداقل آرای لازم برای پیروزی یک نامزد باشد به نامزد اولویت دوم انتقال می یابد، تا این که سرانجام تعداد لازم نامزدها با آرای انتقال یافته انتخاب شوند؛ رأی جانشین، که به موجب آن در حوزه های تک نماینده هر رأی دهنده ای حق ریختن دو رأی دارد؛ رأی اول به نامزدی که بیشتر ترجیح می دهد، و رأی دوم به نامزدی که انتخاب بعدی وی محسوب می شود. اگر هیچ نامزدی بیش از ۵۰ درصد آرای اول را به دست نیاورد، نامزدی که کم ترین آرای اول را به دست آورده باشد حذف می شود و آرای دومِ نوشته شده روی برگه هایی که در رأی اول به او رأی داده اند به نامزدهای باقی مانده تخصیص داده می شود، و این روند آن قدر ادامه می یابد تا یک نامزد بیش از ۵۰ درصد آرا را از آن خود کند.