گرده افشانی

گرده افشانی فرایندی مهم در چرخه تولید مثل در گیاهان دانه دار است. به طور خلاصه گرده افشانی به انتقال دانه های گرده از پرچم یک گل که عضو نر گیاه به حساب می آید به روی کلاله مادگی همان گل یا گل دیگری از همان گونه گفته می شود. [ ۱]
خود گرده افشانی حالتی است که در آن گرده از پرچم های موجود در گل های یک گیاه به کلاله های گل های همان گیاه منتقل شود. دگر گرده افشانی هنگامی اتفاق می افتد که گرده های یک گیاه به کلاله های گیاهان دیگر از همان جنس منتقل شود. [ ۱]
گرده افشانی عبارت است از انتقال دانه گرده از پرچم ها به کلاله. چنانچه پرچم ها و کلاله در یک گل باشند اصطلاحاً خود گرده افشانی ( Self pollination ) نامیده می شود. وقتی که آن ها در گل های مختلف به ویژه در گیاهان مجزا از هم بوده باشند در اصطلاح دگر گرده افشانی ( Cross pollination ) نامیده می شود. نتیجه مهم گرده افشانی، بالا بردن شانس ایجاد تنوع در مواد ژنتیکی فرزندان است. در دگر گرده افشانی حقیقی، کروموزوم ها، اختلاطی تازه را از کروموزو م های دو والد دریافت می کنند.
از آنجایی که دانه های گرده قدرت تحرک ندارند گرده افشانی به وسیلهٔ حشرات یا به وسیلهٔ باد یا طرق دیگر منتقل می شود. اکثریت قریب به اتفاق گل ها دارای مکانیسمهایی هستند که از پدیده خود گرده افشانی ممانعت به عمل می آورند. اما وقتی دانه گرده از گونه های همنوع دریافت می کند دانه گرده می تواند بر روی کلاله رویش کند و ناسازگاری احتمالی موجود را هم که از رشد لوله گرده ممانعت به عمل می آورد، برطرف نماید.
در رده گرده افشانی مستقیم دانه های گرده یک گل به روی مادگی همان گل یا گل دیگری که بر روی همان گیاه قرار دارد انتقال می یابد. این نوع گرده افشانی به طور معمول در یک گل هرمافرودیت که پرچم ها و مادگی آن با هم می رسند، انجام می شود. همچنین در مواردی مانند گل نخود که گلبرگ ها فضای مسدودی به وجود آورده و پرچم ها و مادگی در آن جای می گیرند اجباراً گرده افشانی مستقیم انجام می دهند. در گرده افشانی مستقیم تنها یک والد در پدیدآوردن گیاهان جدید نقش دارد. به همین مناسبت نسل حاصل به هم و به والد خود شباهت بیشتری دارند و تنوع و گوناگونی بین آن
کم است. چنین گیاهانی در برابر شرایط متحول شانس بقای کمتری دارند. به همین مناسبت این نوع گرده افشانی در طبیعت کمتر است.

گَرده افشانی (pollination)
گَرده افشانی
فرآیند انتقال دانۀ گرده از یک گل به گل دیگر. گامت های نر در دانه های گرده مستقرند که در نهان دانگان (گیاهان گل دار) باید از بساک به کلاله، و در بازدانگان (گیاهان مخروط دار) از مخروط نر به مخروط ماده منتقل شوند. پس از رشد لولۀ گرده به سمت تخمک، باروری یا لقاح صورت می گیرد. خودگرده افشانی هنگامی است که دانۀ گردۀ یک گل به کلالۀ همان گل یا به کلالۀ گل دیگری روی همان پایه منتقل شود. دگرگرده افشانی هنگامی است که دانۀ گرده از گل یک گیاه به گل گیاه دیگر منتقل شود. در حالت اخیر، عوامل خارجی در انتقال دانۀ گرده دخالت دارند. باد (← بادخواهی)، آب (← آب خواهی)، حشرات، پرندگان (← پرنده خواهی)، خفاش ، و سایر پستانداران کوچک ازجملۀ این عوامل اند. جانوران گرده افشان بر اثر بو یا رنگ در حالی به گلبرگ های گل دیگر جلب می شوند که دانه های گرده روی بدن آن ها قرار دارد. اغلب گل ها برای گرده افشانی با فقط یک عامل ویژه سازش پیدا کرده اند. گل هایی که با خفاش گرده افشانی می شوند، بوی سیر، سبزی پوسیده یا قارچ متصاعد می کنند. گل هایی که برای گرده افشانی خود به جانوران متکّی اند، معمولاً نوش (شهد) یا دانۀ گردۀ فراوان، یا هر دوی این ها را تولید می کنند و جانور گرده افشان از این مواد تغذیه می کند. بنابراین، رابطۀ بین گرده افشان و گیاه نمونه ای از همیاری است که در آن هر دو طرف سود می برند. در برخی موارد، مانند جفت گیری کاذب، گرده افشان هیچ سودی نمی برد. گاهی نیز جانوران از شهد گیاهان استفاده می کنند، بی آن که کمکی به گرده افشانی آن ها کرده باشند.