اراء و رویکردهای تعلیم و تربیت

[ویکی فقه] آراء و رویکردهای تعلیم و تربیت. نظریه پردازی و پیدایی مکاتب و رویکردهای مختلف در باب مبانی، مسائل، روشها و اهداف تعلیم و تربیت اسلامی، دیر زمانی پس از ظهور اسلام و نفوذ آن به فراتر از مرزهای جغرافیایی عربستان، خاصه ایران، و امتزاج با دیگر فرهنگها آغاز شد. جامعه عرب پیش از اسلام اگر چه با برخی دانشها و نیز کتابت آشنایی داشت
با ظهور اسلام و گسترش قلمرو آن و آمیزش با دیگر جوامع و فرهنگها و سپس تکوین و تکامل تمدن اسلامی از قرن سوم تا پنجم و شکل گیری سنت عملی تعلیم و تربیت اسلامی و مکاتب علمی و فکری و آنگاه پیدایی طبقات مفسران، محدثان، فقیهان، فیلسوفان و عارفان و در پی آن بروز نزاعهای فکری و عقیدتی و سیاسی در جامعه اسلامی، رویکردهای مختلف در باب بنیاد و غایت و مسائل گوناگون تعلیم و تربیت اسلامی پدید آمد و از هم متمایز گردید. در واقع، ظهور رویکردهای مختلف در تعلیم و تربیت اسلامی را میتوان پیامد بروز نزاعهای فکری و فرهنگی و سیاسی داخلی تمدن اسلامی تلقی کرد؛ نزاعهایی که حول چگونگی تعامل یا تضاد عقل و وحی صورت گرفت و پیدایش مکاتب فکری اسلامی نتیجه آن بود. بر این اساس، رویکردهای تعلیم و تربیت اسلامی را میتوان به چهار دسته تقسیم کرد: رویکرد مبتنی بر کتاب و سنت، رویکرد صوفیانه، رویکرد فلسفی و رویکرد اجتماعی. در ذیل این رویکردها از نحوه انتقال آن ها به جامعه سخن گفته خواهد شد. آنچه این رویکردها را از یکدیگر متمایز میسازد، جهت گیری کلی صاحبان آنهاست از حیث گرایشهای شخصی، علمی، فرقه ای، تلقیشان از «علم» و نیز تجربه های شخصی. در عین حال، رشد و بالندگی صاحبان این رویکردها در فضای اسلامی و داشتن تجربه های مشترک در زمینه تعلیم و تربیت، موجب شد تا میان آن ها مشابهتهایی به وجود آید.
رویکرد مبتنی بر کتاب و سنت
این رویکرد، در تعلیم و تربیت اسلامی غالب بوده و طی قرنها به حیات خود ادامه داده و هنوز هم در جوامع اسلامی، بویژه در لایه های سنتی آن، استمرار دارد. در این رویکرد، که کهنترین رویکرد تعلیم و تربیتی است، سعی میشود که همه اصول و فروع نظری و عملی آن از قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم، صحابه و امامان معصوم گرفته شود.وجود انبوهی از مواد راجع به تعلیم وتربیت و پرورش اخلاق در قرآن و روایات باعث شد بسیاری از عالمان مسلمان احساس استغنا کنند و به تامل در آن ها و نظریه پردازی بر پایه آن ها نپردازند و تنها به دسته بندی و تبویب این مواد و احیانا تفسیر و توجیه آن ها بسنده کنند. صاحبان این رویکرد با گذشت زمان به سه دسته متمایز تقسیم شدند: دسته ای که گرایش حدیثی داشتند و از اهل حدیث یا اخباریون بودند و تنها به تبویب آیات و احادیث در این زمینه اقدام کردند؛ دسته ای که رویکرد اخلاقی داشتند و در تحلیل و تفسیر آیات و روایات وجه اندرزگرانه آن ها را برجسته تر میساختند و بعد اخلاقی وجود آدمی را بر اساس آن ها تشریح میکردند؛ دسته ای با گرایش فقهی که در چارچوب احکام خمسه ( وجوب، استحباب، اباحه، کراهت و حرمت ) به تحلیل و تفسیر آیات و روایات در این باب پرداختند. این سه دسته تا عصر حاضر استمرار یافته اند.
← گرایش حدیثی
رویکرد صوفیانه. رویکرد خاص صوفیه به تعلیم و تربیت در نظام «شیخ و مرید» یا « مرید و مرادی» جلوه گر شده است. در واقع، نظام مرید و مرادی را میتوان نظریه ویژه تربیتی صوفیه خواند. به گفته صوفیان این نظریه تربیتی ریشه در قرآن کریم، خاصه آیات همسفری خضر و موسی علیه السّلام،
کهف/سوره۱۸، آیه۶۰۸۲.
...