ابن ادم یحیی بن ادم

[ویکی نور] ابن آدم یحیی بن آدم. ابوزکریا یحیی بن آدم بن سلیمان قرشی کوفی (د 203ق)، فقیه، محدث و مقری بوده است. نسبت وی به قرشی، ازآن روست که پدرش آدم مولای خالد بن ابی معیط اموی بوده و خود از روات موثق و معتبر حدیث بوده است، لیکن چنانچه ذهبی تصریح کرده، یحیی پدر خود را درک نکرد. در مورد تولد وی تاریخ مشخصی نقل نشده است، اما چون در میان مشایخ وی مسعر بن کدام در 155 یا 153ق و فطر بن خلیفه در 155ق وفات یافته اند، می توان تولد او را در 140ق و شاید قدری پیش از آن تخمین زد.
ابن آدم در کوفه که یکی از مهم ترین مراکز علمی آن روزگار بود به دنیا آمد و به تحصیل قرآن و حدیث و فقه پرداخت. در اواخر عمر به فم الصلح (شهری قدیمی بر سر راه بغداد به واسط) سفر کرد و در همان جا وفات یافت و حسن بن سهل سرخسی که مدتی وزارت مأمون را بر عهده داشت، بر جنازه وی نماز گزارد.
در مورد گرایش فکری - سیاسی ابن آدم، اگرچه در متون تاریخی مطلب قابل توجهی به چشم نمی خورد، لیکن با کنار هم آوردن برخی اطلاعات پراکنده می توان نتیجه گرفت که وی به دور از جریانات سیاسی زمان خود نبوده است. از تأمل در اسناد کتاب الخراج او چنین برمی آید که وی در میان استادان خود بیش از همه به حسن بن صالح ثوری نزدیک بوده و تحت تأثیر او قرار داشته؛ چنان که می توان او را از خواص شاگردان وی به شمار آورد. حال با توجه به اینکه حسن بن صالح، خود، زیدی مذهب و در واقع از بانیان فرقه بتریهی زیدیه بود و نیز با توجه به اینکه عیسی بن زید علوی، از سران زیدیه، در فاصله سال های 145 - 166ق به طور ناشناس با حسن بن صالح و در خانه او زندگی می کرد، از طرف دیگر نظر به اینکه حسن بن صالح در 167ق وفات یافته، بنابراین یحیی بن آدم به طور حتم در همین فاصله 145 - 166ق نزد او آموزش دیده و از آنجا که خانه حسن بن صالح در آن زمان یکی از مهم ترین کانون های مبارزه علیه حکومت عباسی بوده است، با اطمینان می توان ادعا کرد که یحیی بن آدم با توجه به رابطه بسیار نزدیک با حسن بن صالح نمی توانسته با این جریان بیگانه باشد.
همچنین ابن آدم در موارد متعددی به نقل اقوال و روایات فقهی اهل بیت(ع) پرداخته و در روایاتی که از طریق وی نقل شده است نیز احادیث متعددی به چشم می خورد که حکایت از حبّ اهل بیت دارد.
با توجه به ارتباط ابن آدم با فرزندان زید شهید و ارتباط نزدیک او با حسن بن صالح زیدی بتری و همچنین با مقدم داشتن نام علی(ع) بر عمر در ده مورد از کتاب خود و نیز ذکر «علیه السلام» پس از نام حضرت علی در موارد بسیار و بالاخره ذکر یکی از بدعت های عثمان در مخالفت با کردار پیامبر(ص) و علی(ع) و شیخین، می توان احتمال زیدی بودن ابن آدم را بر اینکه از اهل سنت بوده است، ترجیح داد. با فرض صحت این احتمال باید گفت ابن آدم یکی از معدود فقها و محدثین فرقه زیدیه در قرن 2ق / 8م است که اثری از آنان باقی مانده است. از این جهت مطالعه اثر موجود وی، «الخراج» و جوانب مختلف شخصیت او می تواند در ارائه نکات روشن از تاریخ نسبتاً تاریک فرهنگی زیدیه در سده دوم قمری، بسیار مؤثر باشد.
صداقت و شخصیت برجسته علمی ابن آدم در میان رجال نویسان اهل سنت محل تردید نبوده است. از آن میان ابن سعد، ابن معین، ابوحاتم، عثمان بن ابی شیبه، نسائی، یعقوب بن شیبه، عجلی و ابن حبان، وی را توثیق کرده و بخاری، مسلم و ابن ماجه حدیث وی را در صحاح خود نقل کرده اند. علی بن مدینی، ابن آدم را همراه با ابن مبارک و عبدالرحمن بن مهدی تنها وارثین علم در عصر خود شمرده است. در کتب رجال شیعه، اگرچه در مورد وثوق او سخنی به میان نیامده، لیکن حدیث وی در کتب اربعه شیعه و رجال کشی و نسخه اصح تفسیر قمی وارد شده است.