ابن ایاس محمد بن احمد

[ویکی نور] «ابن ایاس، ابوالبرکات محمد بن احمد بن اِیاس ناصری حنفی»، مورخ مصری در ششم ربیع الاخر 852 متولد شد. نیای پدری او، فخری اِیاس (د 853ق) که از ممالیک سلطان ظاهر برقوق بود و به نام یا لقب نخستین صاحب خود، «من جنید» خوانده می شد، در دولت الملک الناصر فرج به منصب دواداری (دواتداری یا دبیری) گماشته شد. پدرش شهابی (شهاب الدّین احمد بن ایاس، د 908ق). نیز در دولت الناصر فرج بن برقوق دوادار ثانی (دبیر دوم) شد. او 84 سال زیست و صاحب 25 فرزند شد که از آنان دو پسر و یک دختر زنده ماندند. احمد با امرا و ارباب دولت معاشرت داشت و از مشاهیر بود. ابن ایاس از جلال الدین سیوطی، عبدالباسط بن خلیل حنفی و شمس الدین قادری به عنوان استاد خود (شیخنا) سخن گفته است.
ابن ایاس در 882ق به حج رفت و از سختی های آن سفر یاد کرده است (144/3- 145). همچنین با رجال دربار و امیران مصری رابطه نزدیک داشت و بسیاری از آنان را مدح کرد یا در مرگشان مرثیه سرود. قطعاتی از این مدایح که شمار آن اندک نیست، در کتاب او آمده است؛ از آن جمله ابیاتی است در مدح امیر خایربک نائب السلطنه، ابن اجا، کاتب السر، احمد بن جیعان نائب کاتب السر، قاضی القضاة کمال الدین. ابن ایاس، سلطان اشرف غوری را نیز به مناسبت های مختلف مدح گفته و در موردی اشاره به تحسین سلطان از نظم خویش دارد، اما گویا به سلطان نزدیک نبوده چون گاهی اخبار سلطان را از زبان خاصان و از زبان اشخاص موثق نقل کرده است.
تاریخ ابن ایاس، یعنی بدایع الزهور فی وقایع الدهور تا رخدادهای ذیحجه 928 را دربردارد و بی گمان تا این تاریخ زنده بوده است. تاریخ دقیق وفاتِ او معلوم نیست، هر چند برخی از منابع، سال930ق را ذکر کرده اند. بروکلمان، ابن ایاس را حنبلی مذهب شمرده است، اما دلیل چنین استنباطی روشن نیست. به هر حال اندیشه و شخصیت ابن ایاس را کم و بیش می توان از مطالعه دقیق آثار او دریافت.
1. بدایع الزهور فی وقایع الدهور؛
2. نشق الازهار فی عجائب الاقطار؛
3. جواهر السلوک فی الخلفاء و الملوک؛