تیسفون

[ویکی اهل البیت] تیسْفون، یکی از مجموع چند شهر نزدیک به یکدیگر در کنار اروندرود که بعدها در زبان عربی مدائن نامیده شد.
تیسفون در شرق دجله و ساحل چپ آن واقع بود. این شهر در حدود 35 کیلومتری جنوب بغداد در ناحیه ای قرار گرفته بود که رودهای دجله و فرات به یکدیگر نزدیک می شدند.
تیسفون حدود ششصد سال تختگاه ایران بود و از گودرز دوم (حک : 41ـ51 میلادی) تا اردوان پنجم (حک: 259ـ226 میلادی)، اشکانیان و از اردشیر اول (حک: 226ـ241 میلادی) تا یزدگرد سوم (حک: 11ـ31/632ـ651)، ساسانیان در تیسفون حکومت کردند. پس از اسلام نیز سلمان فارسی (متوفی 36) در عهد خلافت عمر حاکم مداین شد و تا هنگام مرگ در این منصب بود.

تیسفون ( فارسی میانه: 𐭲𐭩𐭮𐭯𐭥𐭭 تیسفون، سریانی: ܩܛܝܣܦܘܢ قطیسفون ) یا تیسپون[ نیازمند منبع] شهری باستانی، واقع در کرانهٔ شرقی رود دجله، در حدود ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی بغداد در کشور عراق امروزی بود. این شهر برای بیش از ششصد سال پایتخت سلطنتی ایران باستان در دوران اشکانی و ساسانی بود. [ ۱] تیسفون در دوران اشکانی به عنوان پایتخت غربی ایران در منطقهٔ میان رودان ساخته شد و در دوران ساسانیان ارزش خود را به عنوان مرکز نیروی سیاسی و اقتصادی نگه داشت. پس از حمله اعراب به ایران، شهر تیسفون به تاراج رفت و رفته رفته متروکه گشت. در اصل شهر تیسفون دارای هفت شهر در خود بود. این شهرها عبارت بودند از:
• تیسفون
• اسپانبر
• وه اندیو خسرو
• سلوکیه یا ویه اردشیر
• درزنیدان
• ساباط یا والاش آباد
• ماحوزا
تیسفون بیش از ششصد سال و از دوران فرمانروایی ارد دوم پایتخت ایران بود و از گودرز دوم ( حکومت: ۴۱–۵۱ میلادی ) تا اردوان پنجم ( حک: ۲۵۹–۲۲۶ میلادی ) در دورهٔ اشکانی، و از اردشیر یکم ( حک: ۲۲۶–۲۴۱ میلادی ) تا یزدگرد سوم ( حک: ۱۱–۳۱/ ۶۳۲–۶۵۱ ) در دورهٔ ساسانی در تیسفون شهریاری کردند.
در طول جنگ های اشکانی ها و رومی ها، تیسفون سه بار توسط رومی ها اشغال شد و پس از دوران اشکانی نیز دو بار در دوران ساسانی اشغال شد. تیسفون همچنین محل نبرد تیسفون در سال ۳۶۳ میلادی بود. پس از حملهٔ مسلمانان، این شهر رو به زوال رفت و در پایان قرن هشتم میلادی از سکنه خالی شد، سپس پایتخت خلافت عباسی در بغداد جای تیسفون را به عنوان مرکز سیاسی و اقتصادی گرفت. [ ۲] پس از اسلام سلمان فارسی در روزگار فرمانروایی عمر بن خطاب شهریار تیسفون شد. [ ۳]
کاخ باشکوه ساسانی را که هنوز آثار آن در جانب خاوری دجله نمایان است، اعراب ایوان کسری نام دادند. این ایوان چنان که یعقوبی گوید در شهر اسپانبر واقع بود. ساختمان مهم دیگری نیز بود که کاخ سفید نامیده می شد و در یک مایلی شمال شهر کهنه دیده می شد ولی این ساختمان از آغاز سده ۴ ه‍. ق چنان رو به ویرانی رفت که اثری از آن نماند و از این روی است که تاریخ نویسان پس از آن، کاخ سفید و ایوان کسری، هر دو را با نام طاق کسری دانسته اند و آن، یگانه جامانده ایست که تا امروز از بناها و کاخ های پادشاهان ساسانی در آن جایگاه پایدار مانده است. تیسفون در زمان ساسانی به اوج شکوفائی خود شد.