الفبای اورخون یا الفبای قدیمی ترک یا الفبای گؤک ترکان الفبایی است که توسط گوگ ترک ها و دیگر خانات ترک در میانه سده های ۸ تا ۱۰ میلادی ( ۱۱۰۰ تا ۱۳۰۰ سال پیش ) برای نوشتن زبان ترکی قدیم استفاده می شده است. [ ۱] الفبای اورخون برگرفته از گونه های الفبای آرامی است. عموماً باور بر این است که ترکها از راه مسیحیان نسطوری سغدی زبان با این خط آشنا شده اند. [ ۲] این دبیره که امروز دبیرهٔ اورخون می نامند از دبیره رونیک یا راز دبیره گرفته شده است. [ ۳]
الفبای اورخون در سال ۱۸۸۹ توسط ویلهلم تومسن دانمارکی رمز گشایی شد. [ ۴] این الفبا از زمانی که در سال ۱۸۸۹ توسط نیکولای یادرینتسف در دشت اورخون در مغولستان کشف شده الفبای اورخون نامگذاری گردید. [ ۵] این الفبا قدیمی ترین الفبای کشف شده برای نوشتن هر گونه زبان آلتایی است. [ ۵]
خود تومسن و ترک شناس دیگر آلمانی الاصل روس رادلف، اولین مترجمان این کتیبه ها بودند. گرچه به ترجمه های آن ها نیز انتقاداتی وارد است.
بارتولد ترک شناس معروف روس دربارهٔ این الفبای اورخونی می نویسد: دقیقترین تحقیقی که دربارهٔ اصل و منشأ خط کتیبه های اورخون و ینی سئی انجام شده است کار دونر دانشمند فنلاندی است. وی شباهتهای بسیاری میان خط این کتیبه ها و خط سکه های اشکانیان که در قرن سوم پیش از میلاد تا قرن سوم بعد از میلاد بر ایران فرمان می رانده اند یافته است. ر. گوتی یو، ایرانشناس بر آن بود که این احتمال وجود دارد که الفبای کتیبه های اورخون و ینی سئی از الفبای سغدی مشتق شده باشند، اما معتقد بود الفبای این کتیبه ها را باید اشکال حروف الفبایی قدیمی تر از الفبای سغدی که از قرن اول میلادی بر جای مانده است مرتبط دانست. با وجود این کتیبه های ترکی که تا زمان ما یافت شده است، از قرن هفتم میلادی فراتر نمی رود و تا زمان کشف آثار ترکی قدیمی تر، نمی توان با یقین علمی اصل و منشأ قدیمی ترین الفبای ترکی را تعیین کرد و تکامل تدریجی آن را دنبال نمود. [ ۶] [ ۷]
منابع چینی معاصر در مورد اینکه آیا ترکها تا قرن ششم زبان نوشتاری داشتند یا خیر، اختلاف نظر دارند. کتاب ژو که مربوط به قرن هفتم است اشاره می کند که ترک ها زبان نوشتاری مشابه زبان سغدی ها داشتند. دو منبع دیگر، کتاب سویی و تاریخ سلسله های شمالی مدعی هستند که ترک ها زبان نوشتاری نداشتند. [ ۸] به گفته ایستوان وساری، خط ترکی قدیم تحت حکومت خاقانان اولیه ابداع شد و از مد سغدی الگوبرداری شد. [ ۹] چندین گونه از این خط در اوایل نیمه اول قرن ششم به وجود آمد. [ ۱۰]
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفالفبای اورخون در سال ۱۸۸۹ توسط ویلهلم تومسن دانمارکی رمز گشایی شد. [ ۴] این الفبا از زمانی که در سال ۱۸۸۹ توسط نیکولای یادرینتسف در دشت اورخون در مغولستان کشف شده الفبای اورخون نامگذاری گردید. [ ۵] این الفبا قدیمی ترین الفبای کشف شده برای نوشتن هر گونه زبان آلتایی است. [ ۵]
خود تومسن و ترک شناس دیگر آلمانی الاصل روس رادلف، اولین مترجمان این کتیبه ها بودند. گرچه به ترجمه های آن ها نیز انتقاداتی وارد است.
بارتولد ترک شناس معروف روس دربارهٔ این الفبای اورخونی می نویسد: دقیقترین تحقیقی که دربارهٔ اصل و منشأ خط کتیبه های اورخون و ینی سئی انجام شده است کار دونر دانشمند فنلاندی است. وی شباهتهای بسیاری میان خط این کتیبه ها و خط سکه های اشکانیان که در قرن سوم پیش از میلاد تا قرن سوم بعد از میلاد بر ایران فرمان می رانده اند یافته است. ر. گوتی یو، ایرانشناس بر آن بود که این احتمال وجود دارد که الفبای کتیبه های اورخون و ینی سئی از الفبای سغدی مشتق شده باشند، اما معتقد بود الفبای این کتیبه ها را باید اشکال حروف الفبایی قدیمی تر از الفبای سغدی که از قرن اول میلادی بر جای مانده است مرتبط دانست. با وجود این کتیبه های ترکی که تا زمان ما یافت شده است، از قرن هفتم میلادی فراتر نمی رود و تا زمان کشف آثار ترکی قدیمی تر، نمی توان با یقین علمی اصل و منشأ قدیمی ترین الفبای ترکی را تعیین کرد و تکامل تدریجی آن را دنبال نمود. [ ۶] [ ۷]
منابع چینی معاصر در مورد اینکه آیا ترکها تا قرن ششم زبان نوشتاری داشتند یا خیر، اختلاف نظر دارند. کتاب ژو که مربوط به قرن هفتم است اشاره می کند که ترک ها زبان نوشتاری مشابه زبان سغدی ها داشتند. دو منبع دیگر، کتاب سویی و تاریخ سلسله های شمالی مدعی هستند که ترک ها زبان نوشتاری نداشتند. [ ۸] به گفته ایستوان وساری، خط ترکی قدیم تحت حکومت خاقانان اولیه ابداع شد و از مد سغدی الگوبرداری شد. [ ۹] چندین گونه از این خط در اوایل نیمه اول قرن ششم به وجود آمد. [ ۱۰]
wiki: خط اورخون