[ویکی اهل البیت] ذلت(ذُل ّ):خوار شدن . موهون گردیدن . حقارت. زبونی . مقابل عزّت. زبونی و خواری که در اثر فشار و ناچاری رخ می دهد.
ذُلّ و ذِلّة به معنی خواری و ضدّ عزّت است(صحاح- قاموس).ذِلّ به معنی رام شدن است و ذلیل شخصی است که آشکارا خوار باشد و ناقه ذلول شتر رام است.
ذلت نفس و تن دادن به پستی ها و اعمال زشت از رذایل اخلاقی و نقطه مقابل عزت نفس است. یعنی به همان میزانی که عزت نفس و بزرگواری آن ستایش شده است؛ تن دادن به خواری امری ناپسند بوده و مورد نکوهش قرار گرفته است.
این صفت نفسانی با تواضع رابطه نزدیکی دارد زیرا هر فضیلتی حد وسط است و دو طرف افراط و تفریط آن مذموم است و صفت تواضع حد وسط است و طرف افراط آن کبر و طرف تفریط آن ذلت نفس است و برای انسان مومن جایز نیست که خود را ذلیل و پست کند.
تواضع، از صفات نیک اخلاقی است که فردی بدون هیچ چشمداشت مادی و دنیایی، از تکبر و برتربینی در برابر دیگر افراد با ایمان خودداری نموده و مزایا و محاسن خود را به رخ آنان نکشد. در مقابل، ذلّت و خواری؛ یعنی آن که خود را برای دنیاپرستان کوچک کرده و در مقابل آنها به تملق و چاپلوسی پرداخته تا از این طریق به منافع پَست مادی دست یابد که این رفتار در اسلام مورد نکوهش قرار گرفته است. در آموزه های دین اسلام برای تواضع آثاری مانند سربلندی، جلب محبّت دیگران و ... ذکر شده است. در مرز و تفاوت میان تواضع و ذلّت باید گفت: تواضع، اقدامی است که انسان داوطلبانه در برابر دیگران به خاطر امتیازاتی که در آنان احساس می کند، انجام می دهد. ممکن است فردی خود را در برابر دیگران از جهتی یا جهاتی دارای امتیاز ببیند، برای این که مبادا به غرور و تکبر مبتلا شود باید به جهات امتیاز خود توجه نکند، بلکه به امتیازهای دیگران - حتی احتمال پاره ای امتیازات در آنان - توجه کند و به خاطر همان جهات امتیاز، فروتنی کند؛ اما ذلّت، امری است که معمولاً از ناحیه دیگران تحمیل می گردد و در ذلّت، فردِ ذّلت پذیر تحقیر می شود، اگر تواضع با ذلت همراه شود، از نظر اخلاق اسلامی مردود است.
در سیره اهل بیت علیهم السلام همواره از خوار و ذلیل شدن مردم خودداری شده و این موضوع را مذمت کرده اند:
حضرت علی(ع) به فرزندشان امام حسن(ع) چنین فرمودند:
ذُلّ و ذِلّة به معنی خواری و ضدّ عزّت است(صحاح- قاموس).ذِلّ به معنی رام شدن است و ذلیل شخصی است که آشکارا خوار باشد و ناقه ذلول شتر رام است.
ذلت نفس و تن دادن به پستی ها و اعمال زشت از رذایل اخلاقی و نقطه مقابل عزت نفس است. یعنی به همان میزانی که عزت نفس و بزرگواری آن ستایش شده است؛ تن دادن به خواری امری ناپسند بوده و مورد نکوهش قرار گرفته است.
این صفت نفسانی با تواضع رابطه نزدیکی دارد زیرا هر فضیلتی حد وسط است و دو طرف افراط و تفریط آن مذموم است و صفت تواضع حد وسط است و طرف افراط آن کبر و طرف تفریط آن ذلت نفس است و برای انسان مومن جایز نیست که خود را ذلیل و پست کند.
تواضع، از صفات نیک اخلاقی است که فردی بدون هیچ چشمداشت مادی و دنیایی، از تکبر و برتربینی در برابر دیگر افراد با ایمان خودداری نموده و مزایا و محاسن خود را به رخ آنان نکشد. در مقابل، ذلّت و خواری؛ یعنی آن که خود را برای دنیاپرستان کوچک کرده و در مقابل آنها به تملق و چاپلوسی پرداخته تا از این طریق به منافع پَست مادی دست یابد که این رفتار در اسلام مورد نکوهش قرار گرفته است. در آموزه های دین اسلام برای تواضع آثاری مانند سربلندی، جلب محبّت دیگران و ... ذکر شده است. در مرز و تفاوت میان تواضع و ذلّت باید گفت: تواضع، اقدامی است که انسان داوطلبانه در برابر دیگران به خاطر امتیازاتی که در آنان احساس می کند، انجام می دهد. ممکن است فردی خود را در برابر دیگران از جهتی یا جهاتی دارای امتیاز ببیند، برای این که مبادا به غرور و تکبر مبتلا شود باید به جهات امتیاز خود توجه نکند، بلکه به امتیازهای دیگران - حتی احتمال پاره ای امتیازات در آنان - توجه کند و به خاطر همان جهات امتیاز، فروتنی کند؛ اما ذلّت، امری است که معمولاً از ناحیه دیگران تحمیل می گردد و در ذلّت، فردِ ذّلت پذیر تحقیر می شود، اگر تواضع با ذلت همراه شود، از نظر اخلاق اسلامی مردود است.
در سیره اهل بیت علیهم السلام همواره از خوار و ذلیل شدن مردم خودداری شده و این موضوع را مذمت کرده اند:
حضرت علی(ع) به فرزندشان امام حسن(ع) چنین فرمودند:
wikiahlb: ذلت_نفس