زیرایی

دانشنامه آزاد فارسی

زیرایی (pitch)
(یا: زیروبم؛ ارتفاع صوت) در موسیقی، مقدار زیری یا بمی یک نت. این امر به فرکانس ارتعاش صدا بستگی دارد که با واحد هِرتز(HZ)، یا دور در ثانیه، اندازه گیری می شود. در ضمن مشخص کنندۀ معیاری برای کوک ساز است، که امروزه با استفاده از نت لای بالای دوی میانی (لا۴) با فرکانس ۴۴۰ هرتز به مثابۀ زیراییِ مرجع انجام می گیرد. این فرکانس را اغلب زیرایی کنسرتی می دانند. شنودِ مطلق (که شنودِ کامل نیز نامیده می شود)، توانایی نام بردن هر نتی که به گوش می رسد، یا خواندن هر نت درخواستی است. این توانایی معمولاً مادرزادی است و فراگرفتن آن بسیار دشوار است. شخصی که زیرایی کامل دارد، لزوماً صاحب توانایی موسیقایی دیگری نیست، در واقع اکثر موسیقی دانان حرفه ای چنین استعدادی ندارند. عاملی که زیرایی هریک از آواهای موسیقایی را تعیین می کند، همان فرکانس بنیادینی است که گوش دریافت می کند. این فرکانس در سازهای زهی به طول، کشیدگی، و وضعیت قرارگرفتن سیم ارتعاش کننده، و در سازهای بادی به طول لوله بستگی دارد. برخی سازها، عمدتاً خانوادۀ کوبی، زیرایی معیّن ندارند و به منزلۀ سازهای «بدون کوک» شناخته می شوند. در واژه شناسی ارگ، ردیف های لوله ها برحسب گسترۀ اکتاوی که در آن قرار دارند، در قالب طول موج زیرایی خود، مثلاً ۴ فوتی، ۸ فوتی، یا ۱۶ فوتی، طبقه بندی می شوند. در ۱۹۵۵، سازمان بین المللی استاندارد، زیرایی استاندارد بین المللی ۴۴۰ هرتز در لا۴ (لای بالاتر از دوی میانی) را تعیین کرد، و به قرن ها سردرگمی پایان داد. پیش از آن زیرایی در دوران های مختلف و از کشوری به کشور دیگر، بین ۴۱۰ هرتز تا ۴۸۰ هرتز متغیر بود. بااین حال کلاً تمایل عموم بر افزایش تدریجی زیرایی استاندارد بود، که اغلب سازندگان سازهای بادی از آن حمایت می کردند، زیرا دل مشغولی این گروه دست یابی به صدایی شفاف تر و درخشان تر بود. به همین سبب موسیقی در زیرایی جدید گاهی برای خوانندگان بیش از حد زیر می شد، و در ضمن نیاز به تغییردادن بسیاری از سازهای زهی طراحی شده برای زیرایی قدیمی تر و بم تر نیز پیش می آمد. تقریباًَ تمامی سازهای زهی بزرگی که آنتونیو استرادیواری، جوزپّه گوآرنِری، و خانوادۀ آماتیساختند، برای تطبیق با زیرایی جدید تغییراتی را تحمل کردند. در زمان هایی که دو زیرایی استفاده می شد، زیرایی بالاتر برای اجراهای ارکستری و زیرایی «کلاسیک» پایین تر یا زیرایی فرانسوی برای موسیقی کلیسایی و موسیقی آوازی خالص به کار می رفت. این زیرایی فرانسوی که به «دیاپازون نرمال» معروف بود، فرکانس ۴۳۵ هرتز را برای لا تعیین می کرد و در ۱۸۴۹ در پاریس تثبیت شد.

پیشنهاد کاربران

بپرس