سکه های ساسانی

تاریخ آغاز ضرب اولین سکهٔ ساسانی که نام فرمانروایان ساسانی جایگزین نام شاهان دودمان پیشین شد، حدود سال ۲۰۹ میلادی دانسته می شود. پیش از آن بر سکه های شاهان پارس افسر و نشانه های شاهی، تصویر پرستشگاه، آتشدان با آتش شعله ور و نمادهایی از ماه و ستاره و نقش اهورامزدا ضرب می شد که نشان می دهد در این استان ایران، برخلاف دیگر نواحی، آتش مقدس را ستایش و اهورامزدا را پرستش می کردند و آئین کهن همچنان بر جای بوده است. به گفتهٔ طبری، خاندان بازرنگی تا سدهٔ سوم میلادی بر پارس فرمانروایی داشتند. بنا بر نوشته های تاریخی باستان، از آغاز سدهٔ سوم میلادی در دودمان پارس دگرگونی به وجود آمد و پاپک فرزند ساسان که در نزدیک استخر می زیست، حکومت این سرزمین را به دست آورد و پس از چندی پسر بزرگتر خود شاپور را بر تخت شاهی نشاند. پیش از به پادشاهی رسیدن اردشیر بابکان، بر روی سکه های شاهان پارس تصویر شاه و بر پشت برخی از سکه ها تصویر پدر پادشاه دیده می شود. بر روی سکه نام و عنوان شاه به صورت «بغ ( فرمانروا ) ، شاه» و بر پشت سکه نام و عنوان پدر شاه به صورت «فرزند بغ ( فرمانروا ) شاه» نوشته شده است. تاکنون سکه ای از پاپک پدر اردشیر بابکان بدین شکل به دست نیامده است. تنها پنج درهم نقره به نام پسر بزرگ پاپک و برادر بزرگ اردشیر بابکان، به نام شاپور یافت شده است. بر روی این سکه تصویر «شاپور» بر تخت شاهی پارس و بر پشت سکه تصویر پدرش پاپک با کلاه مرواریددوزی شده ضرب شده است.

محتویات [نمایش]
تاریخچه [ویرایش]
بر سکه های شاهان پارس افسر و نشانه های شاهی، تصویر پرستشگاه، آتشدان با آتش شعله ور و مظاهری از ماه و ستاره و نقش اهورامزدا ضرب شده که نشان می دهد که در این استان ایران برخلاف دیگر نواحی آتش مقدس را ستایش و اهورامزدا را پرستش می کردند و آئین کهن همچنان بر جای بوده است. به گفتهٔ طبری تا سدهٔ سوم میلادی خاندان بازرنگی بر پارس فرمانروایی داشتند بنا بر نوشته های تاریخی باستان از آغاز سدهٔ سوم میلادی در دودمان پارس دگرگونی بوجود آمد و پاپک فرزند ساسانکه در نزدیک استخر می زیست، حکومت این سرزمین را به دست آورد و پس از چندی پسر بزرگتر خود شاپور را بر تخت شاهی نشاند. [۱]
بر روی سکه های شاهان پارس پیش از به پادشاهی رسیدن اردشیر بابکان تصویر شاه آن سرزمین و بر پشت سکه تصویر پدرش دیده می شود. بر روی سکه نام و عنوان شاه به صورت «بغ ( فرمانروا ) ، شاه» و بر پشت سکه نام و عنوان پدر شاه به صورت «فرزند بغ ( فرمانروا ) شاه» نوشته شده است. تاکنون سکه ای از پاپک پدر اردشیر بابکان بدین شکل به دست نیامده است. تنها پنج درهم نقره به نام پسر بزرگ پاپک و برادر بزرگ اردشیر بابکان، به شاپور یافت شده است. بر روی این سکه تصویر شاپور بر تخت شاهی پارس و بر پشت سکه تصویر پاپک با کلاه مرواریددوزی شده ضرب شده است. [۲]
آغاز تاریخ ضرب اولین سکهٔ ساسانی که نام فرمانروایان ساسانی جایگزین نام شاهان دودمان پیشین شد، حدود سال ۲۰۹ میلادی دانسته می شود. [۳]
تقریباً تمامی سکه های ضرب خورده بعد از خسرو دوم از نظر صورت و لباس و تاج و عناصر پشت سکه بطور کامل به سکه های خسرو دوم شباهت دارند. موارد استثنایی معدود، شامل سکه های قباد دوم، اردشیر سوم، پوران و قسمتی از سکه های یزدگرد سوم است. [۴]
جنس، وزن و تقسیمات [ویرایش]
سکه های ساسانی از جنس طلا، نقره، برنز و آلیاژی از قلع و سرب ضرب شده اند. اشکانیان در مدت چهار قرن فرمانروایی تنها به ضرب سکه های نقره اکتفا نمودند اما اردشیر یکم برای رقابت با رومیان و نمایش قدرت سیاسی و اقتصادی اقدام به ضرب سکه های طلا دینار نمود. وزن این سکه های طلا هم وزن طلای رومی بود. [۵]
سکه های طلا را دینار می گفتند. وزن سکه های طلای ساسانی در سده های سوم و چهارم میلادی به اندازهٔ وزن سکه های آئورئوس بود. بعدها وزن سکه های نامبرده کاهش بسیار یافت. [۶] مسکوکات زرین زمان ساسانیان خیلی کمتر است و علت عمدهء آن است که هر پادشاهی پس از اینکه به تخت می‏نشست مسکوکات زرین زمان پادشاه گذشته را گردآوری کرده و آن را می‏گداخت و از نو به نام خود سکه ضرب می‏کرد. [۷] آنان با ضرب سکه‏های‏ زرین که اشکانیان آنها را به کار نمی‏بردند ، نه‏تنها سنت هخامنشی را دوباره زنده کردند، بلکه آن را رقیب و جایگزین سکه‏های رومی در بازارهای شرق ساختند. دلیل دیگری را برای ضرب سکهٔ طلا عنوان‏ می‏کنند و آن این است که با روی کار آمدن نخسین شاهنشاه ساسانی، اردشیر بابکان، بلافاصله سیاست خاوری جان گرفت و در نتیجه لشکرکشی‏هایی را بر ضد کوشان و به‏ شمال هندوستان یعنی مناطقی که ضرب طلا از پیش‏تر در آنها معمول بود، به دنبال آورد؛ زیرا که تحریکات نظامی در این مناطق عمدتاً فقط با طلا می‏توانست به راه انداخته شود. وزن سکهٔ زر معمولی که از زمان اردشیر اول تا شاپور سوم ضرب‏ می‏شد، بین ۷ تا ۷٫۴ گرم بود. این سکه در مقادیر معتنابه وارد نظام پولی ایران‏ شده بود و با آئورئوس مرغوب رومی تقریبا مطابقت داشت. دینارهای طلا در دادوستد بین المللی نقش کمتری داشتند. [۸]
سکه های نقره را دراخم می گفتند. دراخم های ساسانی در عربی نیز درهم خوانده می‏شدند. درهم واحد پول و وزن به شمار می آمد. نقره در دورهٔ اشکانیان نیز رایج‏ترین سکه‏ بود، و در این دوره نیز جنس اصلی سکه‏های دولت ساسانی گردید. [۹] وزن یک درهم تقریباً ۴ گرم بود. سکه های نقره‏ علاوه بر درهم ، شامل ۴ درهمی و نیم درهمی و یک ششم درهمی که دانگ نامیده‏ می‏شد، بوده‏اند. [۸]
سکه های برنز ساسانی وزن پایداری نداشت. [۱۰]
وزن سکه های مسی بزرگ حدود ۱۶ گرم است. یکی از سکه های بسیار رایج روزگار ساسانی سکه های چهار درهمی مسین بود که به سکه های یک دوم و یک ششم نیز تقسیم شده بود. [۱۱] سکه‏های مسین به‏ندرت سالم مانده‏اند. کمیابی نسبی مضروبات مسین ساسانی با این‏ واقعیت به خوبی همخوانی دارد که سکه‏های مسین کوچک به مثابه سکه‏ای ممتاز همچنان‏ به صورت پول خرد در گردش پولی شهرهای بزرگ باقی ماند و وضع نامرغوب سکه‏های‏ مسین اشکانی موجود نیز تا اندازه‏ای مبین این ادعاست. [۸]ef"
به غیر از این ساسانیان سکه های ساخته شده از آلیاژی از قلع و سرب نیز سکه ضرب می‏‎کردند. [۸]
خصوصیات تصویری روی سکه ها [ویرایش]
بر روی سکه های ساسانی تصویر شاه دیده می شود که تقریباً همیشه صورت او به سوی راست است. هر شاه دارای تاج مخصوص به خود بوده اما بعضی از شاهان دارای چند تاج مختلف بوده اند. گاه در سکه های ساسانی نقش شاهنشاه و جانشین او و یا تصویر سه گانه، شاهنشاه، بانوی بانوان و جانشین شاهنشاه نقش می شد که این ترکیب تنها ویژهٔ سکه های بهرام دوم است. [۱۲]
خصوصیات تصویری پشت سکه ها [ویرایش]
سکه متعلق به هرمز دوم، تصویر ایزدان ( احتمالاً اهورامزدا ) . . .