صائب تبریزی، محمدعلی (تبریز ۱۰۱۰ـ اصفهان ۱۰۸۷ق)
مشهورترین شاعر ایرانی در عهد صفویه و از بزرگ ترین شاعران سبک هندی. از تبریزی هایی بود که به اصفهان کوچیده بودند و در محلۀ عباس آباد این شهر سکونت داشت و در همان جا تحصیل کرد. خوشنویسی را نزد عمویش شمس الدین تبریزی، معروف به شیرین قلم، فراگرفت. در ۱۰۳۶ق از راه کابل به هند سفر کرد و ظفرخان احسن، حاکم کابل که خود اهل شعر و ادب بود، وی را گرامی داشت. پس از سلطنت یافتن شاه جهان، ظفرخان راهی درگاه او در دکن شد و صائب را نیز با خود به حضور شاه جهان برد (۱۰۳۹ق). شاه جهان نیز، که به ادب و هنر علاقه داشت، صائب را به پاس قطعه ای که در تهنیت جلوس او سروده بود، به منصب هزاری و لقب مستعدخانی سرافراز کرد. در همان سال پدر صائب در آرزوی دیدار پسر به آگره رفت و از او خواست که به خانه بازگردد. صائب نیز از ظفرخان و پدر او خواجه ابوالحسن تربتی اجازه خواست، اما حصول این رخصت تا دو سال به درازا کشید. سرانجام در ۱۰۴۲ق به اصفهان بازگشت و به دربار شاه عباس دوم صفوی پیوست و شاه به او لقب ملک الشعرایی داد، اما با این حال از بازجست و نواخت دربار هند بی نصیب نماند. سال های پایان زندگی اش را در باغ تکیه ای، که در زمان حیاتش به تکیۀ میرزا صائب شهرت داشت، در انزوا گذراند و چون درگذشت در همان تکیه، به خاک سپرده شد. بسیاری از شهرهای عثمانی، شبه قاره و ایران را گشت و ره آورد این سفرها را از سخن سخنوران و سفینه ها و دیوان های آن ها و نیز مجموعه ای از اشعار خود برگزید و در کتابی به نام بیاض فراهم آورد که به سفینۀ صائب شهرت دارد. صائب در سخن آفرینی، بدیهه گویی و ساختن پیش مصرع بی نظیر بود و در غزل بیش از گونه های دیگر شعر مهارت داشت. صاحبان تذکره از وی به دو گونه یادکرده اند؛ برخی که سبک هندی را می پسندیدند او را تا حد مبالغه ستوده و برخی که این سبک را نمی پسندیدند شعر وی را نابهنجار و پریشان دانسته اند. به ترکی و فارسی شعر می گفت و خط را نیز خوش می نوشت. دیوان شمس و خمسۀ نظامی را با خط خود کتاب کرده است و بر خمسه حاشیه زده است. صائب اشعار خود را بر اساس طبقه بندی موضوعی مرآت الجمال (اشعاری که در وصف معشوق است)، آرایش نگار (دربارۀ آینه و شانه)، میخانه (دربارۀ می و میخانه) و واجب الحفظ (گزیدۀ مطالع غزلیات) نام نهاده است. از دیگر آثارش: دیوان صائب که بارها در ایران و هند چاپ شده است (لاهور، ۱۹۷۱)؛ مثنوی های قندهارنامه/ عباسنامه و محمود و ایاز؛ کلیات صائب تبریزی که بارها به چاپ رسیده است و ارزشمندترین آن ها چاپ امیری فیروزکوهی و محمد قهرمان است.
مشهورترین شاعر ایرانی در عهد صفویه و از بزرگ ترین شاعران سبک هندی. از تبریزی هایی بود که به اصفهان کوچیده بودند و در محلۀ عباس آباد این شهر سکونت داشت و در همان جا تحصیل کرد. خوشنویسی را نزد عمویش شمس الدین تبریزی، معروف به شیرین قلم، فراگرفت. در ۱۰۳۶ق از راه کابل به هند سفر کرد و ظفرخان احسن، حاکم کابل که خود اهل شعر و ادب بود، وی را گرامی داشت. پس از سلطنت یافتن شاه جهان، ظفرخان راهی درگاه او در دکن شد و صائب را نیز با خود به حضور شاه جهان برد (۱۰۳۹ق). شاه جهان نیز، که به ادب و هنر علاقه داشت، صائب را به پاس قطعه ای که در تهنیت جلوس او سروده بود، به منصب هزاری و لقب مستعدخانی سرافراز کرد. در همان سال پدر صائب در آرزوی دیدار پسر به آگره رفت و از او خواست که به خانه بازگردد. صائب نیز از ظفرخان و پدر او خواجه ابوالحسن تربتی اجازه خواست، اما حصول این رخصت تا دو سال به درازا کشید. سرانجام در ۱۰۴۲ق به اصفهان بازگشت و به دربار شاه عباس دوم صفوی پیوست و شاه به او لقب ملک الشعرایی داد، اما با این حال از بازجست و نواخت دربار هند بی نصیب نماند. سال های پایان زندگی اش را در باغ تکیه ای، که در زمان حیاتش به تکیۀ میرزا صائب شهرت داشت، در انزوا گذراند و چون درگذشت در همان تکیه، به خاک سپرده شد. بسیاری از شهرهای عثمانی، شبه قاره و ایران را گشت و ره آورد این سفرها را از سخن سخنوران و سفینه ها و دیوان های آن ها و نیز مجموعه ای از اشعار خود برگزید و در کتابی به نام بیاض فراهم آورد که به سفینۀ صائب شهرت دارد. صائب در سخن آفرینی، بدیهه گویی و ساختن پیش مصرع بی نظیر بود و در غزل بیش از گونه های دیگر شعر مهارت داشت. صاحبان تذکره از وی به دو گونه یادکرده اند؛ برخی که سبک هندی را می پسندیدند او را تا حد مبالغه ستوده و برخی که این سبک را نمی پسندیدند شعر وی را نابهنجار و پریشان دانسته اند. به ترکی و فارسی شعر می گفت و خط را نیز خوش می نوشت. دیوان شمس و خمسۀ نظامی را با خط خود کتاب کرده است و بر خمسه حاشیه زده است. صائب اشعار خود را بر اساس طبقه بندی موضوعی مرآت الجمال (اشعاری که در وصف معشوق است)، آرایش نگار (دربارۀ آینه و شانه)، میخانه (دربارۀ می و میخانه) و واجب الحفظ (گزیدۀ مطالع غزلیات) نام نهاده است. از دیگر آثارش: دیوان صائب که بارها در ایران و هند چاپ شده است (لاهور، ۱۹۷۱)؛ مثنوی های قندهارنامه/ عباسنامه و محمود و ایاز؛ کلیات صائب تبریزی که بارها به چاپ رسیده است و ارزشمندترین آن ها چاپ امیری فیروزکوهی و محمد قهرمان است.