قاموس الرجال شوشتری

[ویکی اهل البیت] قاموس الرجال، نام اثری انتقادی در علم رجال به زبان عربی تألیف شیخ محمدتقی شوشتری است.
نام کامل این کتاب چنان که در صفحه عنوان چاپ اول آن (تهران 1379ق) آمده قاموس الرجال، قاموس عام لأحوال جمیع رواه الشیعه و محدثیهم بسبک بدیع و دقیق لم یسبقه غیره من کتب الرجال است. این کتاب در اصل تعلیقات انتقادی بر "تنقیح المقال" شیخ عبدالله مامقانی است که شوشتری در سفر اجباری خود به نجف (سالهای 1354 ـ 1360ق) با مطالعه رجال مامقانی و ملاحظه کاستی ها و آشفتگی های آن نخست در حاشیه تنقیح و سپس به صورت کتاب مستقل در مدت قریب به شش سال نگاشته است و از این رو، خود آن را تصحیح تنقیح المقال نام نهاد گرچه بعدها به پیشنهاد برخی از فضلا با نام قاموس الرجال چاپ شده است و به همین نام نیز شهرت یافته است.
این کتاب جایگاه شایسته و خوبی در بین کتب رجالی برای خود اختصاص داده و از کتابهای مهم رجالی شمرده می شود. در این کتاب مؤلّف بعد از بررسی کتب رجالی سلف در 28 فصل کوتاه و نقد و بررسی مسائل مهم آنها به ذکر معایب، محاسن و نقص آنها پرداخته است.
قاموس الرجال، به ترجمه رجال از منابع مهم رجالی و تاریخی، بر طبق حروف الفبا پرداخته است و به مواردی چون صحابه ائمه بودن، وفات و زندگی آنها اشاره و در بعضی از اشخاص، بحث مفصلی در مورد آنها کرده است.
متن اصلی، همانند تنقیح متشکل از چهار بخش است: نام ها (که عمده کتاب بدان تخصیص یافته)، کنیه ها، القاب و نام زنان راوی حدیث. شوشتری در هر بخش راویان را به ترتیب الفبا آورده و پس از ذکر بخش هایی از قول مامقانی، تعلیقات خود را بعد از تعبیر (أقول) بیان کرده و اشتباهات وی را در زمینه های مختلف از بحث لغوی گرفته تا استنباط رجالی یادآور شده و بر مبنای دیدگاه رجالی خود تصحیح کرده است.
او همچنین در مواردی که مامقانی شرح حال راوی را ذکر نکرده، از کتاب های رجال و تاریخ مطالبی درباره فرد آورده و طبقه او را مشخص کرده و گاه عناوین جدیدی افزوده است. خاتمه نیز شامل 33 مورد از اشکالات شوشتری بر خاتمه تنقیح است. در انتهای آخرین مجلد از قاموس ـ در هر دو چاپ ـ سه رساله مستقل از محمدتقی شوشتری به چاپ رسیده است.
این کتاب در چاپ اول در 14 جلد به همت مؤسسه نشر اسلامی، در سال 1410 هـ.ق به چاپ رسیده است. چاپ نخست قاموس الرجال (تهران، 1379ق) یازده جلد بوده و شوشتری سه جلد دیگر با عنوان ملحقات به آن اضافه کرده است که خود حکایت از تحقیق مداوم و تلاش پیگیر مؤلف دارد در چاپ دوم مطالب این سه جلد در سایر مجلدات درج شده و در دوازده جلد منتشر شده است.
پایگاه اندیشه قم، قاموس رجال، (19 اردیبهشت 1391)