قزل ایرماق

رود قزل ایرماق یا قزیل ایرماق درازترین رود ترکیه می باشد. نام باستانی این رود هالیس ( به یونانی: Ἅλυς ) می باشد. نام این رود اشاره به رنگ متمایل به سرخ آب آن دارد. [ ۱] این رودخانه از ناحیه ماکیران در سیواس سرچشمه می گیرد و به دریای سیاه می ریزد. قزل ایرماق مجموعاً ۱۳۵۵ کیلومتر ( ۸۴۲ مایل ) طول دارد. [ ۲]
تمدن هیتی در اطراف این رود ایجاد شد و مرزهای غربی هیتی نیز در غربی ترین قسمت رود قرار داشت. هزار سال بعد لیدیه قدرتی که از غرب به مدیترانه، از شمال به دریای سیاه و دریای مرمره از شرق به قزل ایرماق کنونی می رسید در زمان فرمانروای پرقدرت لودی، قدرت زیادی داشت. این قدرت گرفتن مصادف شد با قدرت گرفتن هوخشتره در ماد. هوخشتر پس از آن که مرزهای کشور خود را مستحکم کرد، در ۵۹۲ ق. م به بهانه ای نه چندان مهم آماده نبرد با آلیات شد. جنگ ماد و لیدیه در زمان خود یکی از نبردهای خسته کننده بی سرانجام بود. این نبرد ۷ سال به طول انجامید و آن طور که در تاریخ آمده، در سال هفتم نبرد و در ماه مه ۵۸۵ ق. م خورشید گرفتگی دو پادشاه را از ادامهٔ نبرد بیمناک کرد و دو پادشاه با پا درمیانی بخت النصر، پادشاه بابل، صلح کردند. پس از نبرد هالیس این رود مرز میان ماد و لیدیه قرار گرفت. ۳۵ سال بعد کرزوس، پادشاه لیدیه، که از قدرت گرفتن کوروش در شرق نگران بود، با گذر از رود جنگ را آغاز کرد. حملهٔ کرزوس به شاهنشاهی ایران در سال ۵۴۷ ( پیش از میلاد ) آغاز شد. سپاه او در حوالی رودخانه هالیس واقع در آناتولی مرکزی به ارتش مقتدر ایران برخورد و با آنان جنگید. گرچه این جنگ، جنگی بی نتیجه بود.

قِزِل ایرماق
(در ترکی به معنی «رود سرخ») طولانی ترین رود آسیای صغیر، به طول ۱۱۰۰ کیلومتر. تماماً در خاک ترکیه جاری است. این رود از کوه های قِزِل در شرق سیواس، واقع در شمال مرکزی آناتولی، در ارتفاع ۱,۹۸۰متری سرچشمه می گیرد و به سمت جنوب غربی جریان می یابد؛ از شهرهای زارا و سیواس می گذرد، سپس قوسی عظیم را در جهت شمال می پیماید، از کوه های پونتیک می گذرد و بین سینوپ و سامسون (صامسون) به دریای سیاه می ریزد. رودخانه های دلیجه چای از شرق و گوک ایرماق از غرب، به قزل ایرماق می پیوندند. یونانیان باستان این رود را هالوس و ایرانیان هالیس می نامیدند.