قیام مرعشیان

[ویکی نور] قیام مرعشیان از آثار دکتر یعقوب آژند (متولد میاندوآب 1328ش) است که در آن، تاریخ و بازتاب قیام مرعشیان را مورد بررسی علمی- تحلیلی قرار داده است.
این کتاب از یک مقدمه و هفت فصل به ترتیب ذیل تشکیل شده است: 1. سخنی چند در باب منابع، 2. اوضاع عمومی مازندران در آستانه قیام مرعشیان، 3. در آستانه قیام مرعشیان، 4. قیام مرعشیان، 5. یورش تیمور لنگ به مازندران، 6. بازتاب قیام مرعشیان در گیلان و 7. نتایج کلی. نویسنده از روش تاریخی-تحلیلی برای انجام این پژوهش استفاده کرده است.
درباره محتوای این اثر چند نکته گفتنی است:
نویسنده در مقدمه اش یادآور شده: 1- حکومت مرعشیان در مازندران از دو دوره تشکیل شده: دوره متقدم که از سال 760ق آغاز شد؛ در این مرحله قیام مرعشیان با تمام وجوه مختلفه آن به وقوع پیوست که با هجوم و گسترش این قیام در مازندران توأم بود و در نهایت به تحت سلطه کشیدن سرتاسر مازندران تا ناحیه قزوین انجامید. دوره دوم، دوره متأخر حکومت مرعشیان در مازندران است که با آمدن تیمور به مازندران در سال 795ق شروع شد و سرزمین تحت سلطه آنها به دست تیمور و اعقاب او افتاد. 2- لیکن چیزی نگذشت که دگرباره بازماندگان سید قوام الدین مرعشی در مازندران به حکومت رسیدند، ولی این حکومت نوعی حکومت محلی و خانگی تحت نظارت حکومت مرکزی صفویان بود و در آن از استقلال و خودمختاری خبری نبود. 3- حکومت مرعشیان در مازندران، مقطع و دوره قابل توجهی را در این سرزمین ایجاد کرد. حکومت آنها یک حکومت شیعی بود که از یک سو با سربداران خراسان پیوند داشت و از دیگر سو با حکومت شیعی آل کیا در گیلان. در واقع حکومت مرعشیان را می توان عامل انتقال حکومت سربداران به گیلان و نواحی دیگر شمالی ایران دانست. 4- این بررسی شاید نخستین بررسی مجزا درباره قیام مرعشیان در مازندران و چند و چون تاریخی آن باشد که با تکیه بر منابع و مآخذ اصلی و فرعی تألیف یافته است. 5- در تحلیل این قیام سعی شده با توجه به مسائل سیاسی و نظامی و حتی فکری سرزمین های پیرامون آن، تمام ابعادش مورد بحث و بررسی قرار گیرد. 6- ارتباط مستقیم با آل کیا و تأثیرشان در گیلان از مقولات و مباحث دیگر این بررسی است. 7- عقیده بر اینست که سلسله هایی نظیر سربداران خراسان، مرعشیان مازندران و آل کیای گیلان زمینه فکری و مذهبی منطقه شمالی ایران را برای ظهور دولت صفویه آماده ساختند و حتی با توجه به اسناد و مدارک، رابطه مستقیم با مؤسس سلسله صفوی (رابطه آل کیا با شاه اسماعیل) برقرار کردند .
نویسنده با یادآوری اینکه درباره تاریخ قیام مرعشیان در مازندران، منابع اصلی و فرعی متعددی وجود دارد؛ افزوده است برای اینکه بیشتر در جریان مطالب این منابع قرار بگیریم، آنها را طبقه بندی می کنیم و بعد منابع مذکور را به طور کلی به طبقات زیر تقسیم کرده: (الف) منابع متقدم یا اصلی؛ (ب) منابع متأخر یا فرعی؛ (ج) تحقیقات جدید که خود بر دو قسمت می شود: (1) تحقیقات جدید داخلی؛ (2) تحقیقات جدید خارجی، و سپس در مورد هر کدام توضیحات کافی عرضه کرده است .