ماه شرف خانم مستوره کردستانی ، ( زادهٔ ۱۱۸۴ در سنندج – درگذشتهٔ ۱۲۲۷ در سلیمانیه ) در زمره نخستین زنان تاریخ نگار ایران و جهان، شاعر و نویسنده کرد ایرانی بود.
مستوره در شهر سنندج در غرب ایران چشم به جهان گشود. زبان های کردی، فارسی و عربی را نزد پدرش ابوالحسن بیگ قادری آموخت. همسرش خسروخان اردلان حاکم امارت اردلان بود و با مرگ وی امارت اردلان دچار دخالت های قاجار شد. با هجوم قاجار به امارت اردلان در سده ۱۹، مستوره همراه با خانواده اش به امارت بابان در سلیمانیه به اجبار به خاطر امنیت جانی کوچ کردند. پسرش رضا قلی خان، جانشین خسروخان اردلان پس از شکنجه و تجاوز و گرداندن بر روی الاغ در مسیر شهرهای ایران به علت عدم تابعیت از دولت مرکزی ایران و رابطه پنهانی با روس ها و دولت عثمانی توسط حکومت قاجار به زندان افتاد.
... [مشاهده متن کامل]
دویستمین سالگرد وی در اربیل در طی جشنواره ای به یاد وی برگزار شد. علاوه بر نوشته های تاریخی و مذهبی اش، از وی شعرهایی به کردی و فارسی به جا مانده است.
ابوالحسن بیگ پدر ماه شرف خانم از سوی پدر از خوانین درگزین همدان بود که جد بزرگ آنان قادر نام زمان شاه سلطان حسین صفوی ( ۱۷۲۲–۱۶۹۳ / ۱۱۳۵–۱۱۰۵ ) از همدان به سنندج مهاجرت کرده است. میرزا عبدالله رونق این مهاجرت را در سال ۱۱۲۰ هـ. ق مطابق ۱۷۰۸ میلادی نوشته است، بخش دیگری از درگزینی ها به سلیمانیه عراق کوچ کردند و امروز محلهٔ درگزین به نام آنان است. حاج رجبعلی کلانتر جد بزرگ مستوره در زمان احمد خان فرزند سبحان وردی خان مصادف با حکومت نادر شاه ( ۱۷۴۳–۱۷۴۰ / ۱۱۵۶–۱۱۵۳ ) مرد با نفوذی در دستگاه حکومت اردلان ها بوده است. محمد آقای ناظر کردستانی پدربزرگ مستوره یکی از شخصیت های بلند مقام بود که پنجاه سال هم عصر با چند تن از والیان مسئولیت آرامش داخلی و مرزهای کردستان و دخل و خرج و اداره ولایت را بر عهده داشته و در تمام جنگ ها به همراه خسروخان بزرگ اردلان به جنگ و پیکار مشغول بوده است.
ماه شرف خانم در سال ۱۲۲۶ قمری ( برابر با ۱۱۸۴ خورشیدی و ۱۸۰۵ میلادی ) ، زمان حکومت امان الله خان والی اردلان در خانوادهٔ اهل فرهنگ قادری در سنندج به دنیا آمد و به تحصیل و تربیتش همت گماشتند و بر خلاف سنت دیرین و جاری زمان، او را هم سطح با مردان به آموختن علوم متداول زمان تشویق و ترغیب نمودند. دیری نگذشت که این ماه شرف در ردیف ادیبات و سخن سنجان قرار گرفت. مستوره با ذوق و قریحهٔ شعریش توانست با سرودن قصائد نغز و غزلیات آبدار با شاعران نامدار زمان خود مقابله کند و در تاریخ نویسی پابه پای مورخین جلوه نماید. میرزا علی اکبر منشی دیوان غزلیات مستوره کردستانی را بیست هزار بیت دانسته است. میرزا علی اکبر وقایع نگار در شرح حال او می نویسد: سزاوار است نام مستوره به خاطر فضل و کمال و خط و ربط و شعر و تاریخ نگاری اش در ردیف زنان برجسته و مورخین نامدار قرار گیرد. ماه شرف در هفده سالگی رابطه دوستی مخفیانه با یکی از خانزاده های کلهر بنام قاسم خان داشت ولی به اجبار به عقد و ازدواج خسرو خان فرزند امان الله خان بزرگ درآمد اما حتی در زمان اقامت در کردستان عراق آن رابطه پابرجا بود. میرزا علی اکبر منشی در این باره می نویسد: «مستوره چون شأن و شایستگی خود را برابر با مردان روزگار می دانست از این مواصلت و مزاوجت امتناع داشت تا این که خسروخان پدر و جد او را همراه چند تن از بستگان به زندان انداخت و ابوالحسن بیگ را مجبور به پرداخت جریمهٔ سی هزار تومان نمود و شرط استخلاص آنان را منوط به عقد مستوره نمود. مستوره به ناچار بدین مزاوجت تن درداد ولی روح و جسمش نزد خانزاده کلهر قاسم خان بود و جز تسلیم در مقابل استخلاص پدر و جدش راه دیگری نداشت در حالی که خسروخان پیش تر با حسن جهان خانم بیست ویکمین دختر فتحعلی شاه قاجار ازدواج کرده بود و از او سه پسر به نام های رضاقلی خان، امان الله خان و احمد خان و سه دختر به نام های خانم خانم ها که زن اردشیر میرزا، برادر محمد شاه قاجار بود و دیگری عادله خانم همسر حسین خان، والی شیراز و سومی آغه خانم داشت. » حسن جهان خانم زنی بود ادیب و شاعر و سیاست مدار و صاحب قدرت و مسلط بر زندگی خسروخان بود. مستوره بیشتر اوقات خود را به مطالعه و سرودن شعر و نوشتن تاریخ می گذرانید و چون خسرو خان نیز شاعر بود بیشتر او را بدین کار تشویق می نمود، رفته رفته مستوره به خسروخان علاقه مند شد. ماه شرف در میان شاعران فارسی زبان با یغمای جندقی ارتباط شعری داشت و با سید عبدالرحیم مولوی که از بزرگان مکتب شعر گورانی است آشنا بود زیرا هر وقت سید عبدالرحیم مولوی به دیدار دوستانش غلامشاه خان اردلان و رضاقلی خان اردلان به سنندج می آمد با مستوره نیز ملاقات می کرد و او را تشویق می نمود که شعر کردی گورانی بگوید. اشعار مستوره به علت پختگی و استحکام و زیبایی در کردستان بابان دست به دست می شد، نالی شاعر معروف کرد سورانی سرا در اشعارش ضمن ستایش مستوره با گوشه و کنایه و طنز می خواست از حرمت او بکاهد اما برخلاف میلش موجب اشتهار و معروفیت مستوره در شعر و ادب گردید.
مستوره در شهر سنندج در غرب ایران چشم به جهان گشود. زبان های کردی، فارسی و عربی را نزد پدرش ابوالحسن بیگ قادری آموخت. همسرش خسروخان اردلان حاکم امارت اردلان بود و با مرگ وی امارت اردلان دچار دخالت های قاجار شد. با هجوم قاجار به امارت اردلان در سده ۱۹، مستوره همراه با خانواده اش به امارت بابان در سلیمانیه به اجبار به خاطر امنیت جانی کوچ کردند. پسرش رضا قلی خان، جانشین خسروخان اردلان پس از شکنجه و تجاوز و گرداندن بر روی الاغ در مسیر شهرهای ایران به علت عدم تابعیت از دولت مرکزی ایران و رابطه پنهانی با روس ها و دولت عثمانی توسط حکومت قاجار به زندان افتاد.
... [مشاهده متن کامل]
دویستمین سالگرد وی در اربیل در طی جشنواره ای به یاد وی برگزار شد. علاوه بر نوشته های تاریخی و مذهبی اش، از وی شعرهایی به کردی و فارسی به جا مانده است.
ابوالحسن بیگ پدر ماه شرف خانم از سوی پدر از خوانین درگزین همدان بود که جد بزرگ آنان قادر نام زمان شاه سلطان حسین صفوی ( ۱۷۲۲–۱۶۹۳ / ۱۱۳۵–۱۱۰۵ ) از همدان به سنندج مهاجرت کرده است. میرزا عبدالله رونق این مهاجرت را در سال ۱۱۲۰ هـ. ق مطابق ۱۷۰۸ میلادی نوشته است، بخش دیگری از درگزینی ها به سلیمانیه عراق کوچ کردند و امروز محلهٔ درگزین به نام آنان است. حاج رجبعلی کلانتر جد بزرگ مستوره در زمان احمد خان فرزند سبحان وردی خان مصادف با حکومت نادر شاه ( ۱۷۴۳–۱۷۴۰ / ۱۱۵۶–۱۱۵۳ ) مرد با نفوذی در دستگاه حکومت اردلان ها بوده است. محمد آقای ناظر کردستانی پدربزرگ مستوره یکی از شخصیت های بلند مقام بود که پنجاه سال هم عصر با چند تن از والیان مسئولیت آرامش داخلی و مرزهای کردستان و دخل و خرج و اداره ولایت را بر عهده داشته و در تمام جنگ ها به همراه خسروخان بزرگ اردلان به جنگ و پیکار مشغول بوده است.
ماه شرف خانم در سال ۱۲۲۶ قمری ( برابر با ۱۱۸۴ خورشیدی و ۱۸۰۵ میلادی ) ، زمان حکومت امان الله خان والی اردلان در خانوادهٔ اهل فرهنگ قادری در سنندج به دنیا آمد و به تحصیل و تربیتش همت گماشتند و بر خلاف سنت دیرین و جاری زمان، او را هم سطح با مردان به آموختن علوم متداول زمان تشویق و ترغیب نمودند. دیری نگذشت که این ماه شرف در ردیف ادیبات و سخن سنجان قرار گرفت. مستوره با ذوق و قریحهٔ شعریش توانست با سرودن قصائد نغز و غزلیات آبدار با شاعران نامدار زمان خود مقابله کند و در تاریخ نویسی پابه پای مورخین جلوه نماید. میرزا علی اکبر منشی دیوان غزلیات مستوره کردستانی را بیست هزار بیت دانسته است. میرزا علی اکبر وقایع نگار در شرح حال او می نویسد: سزاوار است نام مستوره به خاطر فضل و کمال و خط و ربط و شعر و تاریخ نگاری اش در ردیف زنان برجسته و مورخین نامدار قرار گیرد. ماه شرف در هفده سالگی رابطه دوستی مخفیانه با یکی از خانزاده های کلهر بنام قاسم خان داشت ولی به اجبار به عقد و ازدواج خسرو خان فرزند امان الله خان بزرگ درآمد اما حتی در زمان اقامت در کردستان عراق آن رابطه پابرجا بود. میرزا علی اکبر منشی در این باره می نویسد: «مستوره چون شأن و شایستگی خود را برابر با مردان روزگار می دانست از این مواصلت و مزاوجت امتناع داشت تا این که خسروخان پدر و جد او را همراه چند تن از بستگان به زندان انداخت و ابوالحسن بیگ را مجبور به پرداخت جریمهٔ سی هزار تومان نمود و شرط استخلاص آنان را منوط به عقد مستوره نمود. مستوره به ناچار بدین مزاوجت تن درداد ولی روح و جسمش نزد خانزاده کلهر قاسم خان بود و جز تسلیم در مقابل استخلاص پدر و جدش راه دیگری نداشت در حالی که خسروخان پیش تر با حسن جهان خانم بیست ویکمین دختر فتحعلی شاه قاجار ازدواج کرده بود و از او سه پسر به نام های رضاقلی خان، امان الله خان و احمد خان و سه دختر به نام های خانم خانم ها که زن اردشیر میرزا، برادر محمد شاه قاجار بود و دیگری عادله خانم همسر حسین خان، والی شیراز و سومی آغه خانم داشت. » حسن جهان خانم زنی بود ادیب و شاعر و سیاست مدار و صاحب قدرت و مسلط بر زندگی خسروخان بود. مستوره بیشتر اوقات خود را به مطالعه و سرودن شعر و نوشتن تاریخ می گذرانید و چون خسرو خان نیز شاعر بود بیشتر او را بدین کار تشویق می نمود، رفته رفته مستوره به خسروخان علاقه مند شد. ماه شرف در میان شاعران فارسی زبان با یغمای جندقی ارتباط شعری داشت و با سید عبدالرحیم مولوی که از بزرگان مکتب شعر گورانی است آشنا بود زیرا هر وقت سید عبدالرحیم مولوی به دیدار دوستانش غلامشاه خان اردلان و رضاقلی خان اردلان به سنندج می آمد با مستوره نیز ملاقات می کرد و او را تشویق می نمود که شعر کردی گورانی بگوید. اشعار مستوره به علت پختگی و استحکام و زیبایی در کردستان بابان دست به دست می شد، نالی شاعر معروف کرد سورانی سرا در اشعارش ضمن ستایش مستوره با گوشه و کنایه و طنز می خواست از حرمت او بکاهد اما برخلاف میلش موجب اشتهار و معروفیت مستوره در شعر و ادب گردید.
مستوره اردلان اولین زن تاریخ نگارجهان واولین زن شاعر خاورمیانه است وی همسرخسروخان اردلان حاکم کردستان درزمان قاجارمیباشد وی از اهالی سنندج است .